Puur, rein en onschuldig

De Witte Roos – Amanda Barratt – vertaling: Jaap Slingerland – Kok – 410 blz.

Professor Elie Wiesel (1928 –2016) schreef als Joods-Amerikaans auteur verscheidene boeken over zijn ervaringen met de Holocaust. Hij ontving de Nobelprijs voor de Vrede in 1986. Ook was hij voorzitter van de ‘Presidential Commission on the Holocaust’ en in die functie gaf hij leiding aan de bouw van het ‘United States Holocaust Memorial Museum’. Drie citaten uit zijn werk geven de achtergrond weer van het uitmuntende boek over Duits intern verzet in de Tweede Wereldoorlog: “Er kunnen tijden zijn waarin we machteloos staan om onrecht te voorkomen, maar er mag nooit een tijd zijn waarin we nalaten te protesteren.” – “Kies partij. Neutraliteit helpt de verdrukker, nooit de verdrukte. Zwijgen moedigt de folteraar aan, nooit de gefolterde.” – “Er zijn ook geestelijke overwinningen. Soms win je, ook al heb je verloren.”

Om direct een misverstand uit de weg te ruimen: dit is een roman, volledig gebaseerd op ware gebeurtenissen: Duits verzet tegen de nazi’s! Een waar verhaal waaraan Barratt figuren (zoals de families Brandt en Hoffmann) en zaken heeft toegevoegd. Een historische studie zou veel minder de persoonlijke drijfveren, achtergronden en vooral emoties kunnen beschrijven.

Het verhaal op zichzelf is redelijk bekend, maar toch nog even een ‘opfrisbeurt’. Die Weiße Rose (de Witte Roos, symbool van puurheid, reinheid en onschuld) wordt al in 1938 opgericht door een groep mensen met gelijke belangstelling; het zijn allemaal goede vrienden van elkaar. De echte omslag vindt plaats in 1942. Voorheen ‘meelopers’ met het fascistische regime, misleid door de overal aanwezige nazipropaganda, vallen uiteindelijk de schellen van hun ogen. Langzamerhand is hun geloof in de huichelachtige redeneringen, beloften en machinaties van Hitler ondermijnd. Een goed voorbeeld is de toekomst die das Reich voor vrouwen zoals Annalise Brandt voor ogen heeft. Zij verwerpt het met de woorden: “Ik moet mijn lichaam in het teken stellen van mijn vruchtbaarheid, zoals dat een fokmerrie van het Reich betaamt”. Vanaf nu zal de groep studenten in München (maar ook elders) zich inzetten om de Duitse bevolking te laten zien wat de gruwelijke werkelijkheid is. Overdag studeren en ’s avonds anti-nazi pamfletten drukken en verspreiden, dat wordt hun nieuwe leven. Totaal brengt de groep zes pamfletten uit. Daarmee roepen zij het Duitse volk op tot verzet tegen het nazisme. Helaas komt de Gestapo achter hun activiteiten en moeten bijna alle leden hun idealen met de dood bekopen. Hun geloof heeft hen tot in de laatste minuten troost gegeven, getuige de afscheidswoorden van Christoph Probst: “We zien elkaar over enkele minuten terug in de eeuwigheid”.

De structuur van de roman is treffend gekozen. De auteur laat in aparte hoofdstukken steeds – met naam en datum – één van de groepsleden (voornamelijk Sophie, Annalise en Kirk) aan het woord. Het maakt het mogelijk de protagonisten duidelijk te leren kennen en deelgenoot te worden van hun gedachtewereld. Telkens komt hun hunkering naar vrijheid boven water drijven. Maar ook hun angsten en bedenkingen, zoals Sophie Scholl zegt “Pijn is beter dan leegte”.  Het geloof is voor hen een van de leidende factoren, wat ook blijkt uit hun principe van geweldloos verzet.

Niet alleen het verleden speelt een rol. Verscheidene malen zijn er verbindingen met het nu: levenslessen, waarvan we kunnen leren en over nadenken. Barratt zou gemakkelijk in de val van een tranentrekker gelopen kunnen zijn. Gelukkig is dat beslist niet het geval, geen melodrama, geen theatraal gedoe. Ze blijft de realiteit onder ogen zien en is slechts zeer beperkt moralistisch. Dat er in zo’n vreselijke tijd ook nog plaats is voor romantiek, verhoogt de werkelijkheidsgraad.  Daarbij gevoegd haar soepele stijl en levensechte dialogen, ze betrekken de lezer direct bij haar personages, zodanig dat je in spanning blijft doorlezen, hoewel je misschien de gebeurtenissen en afloop allang weet. De ingetogen omslag past uitstekend bij het karakter van het boek.

Barratt schetst met deskundige toon het leven in nazi-Duitsland hoe het werkelijk was. Haar research is zorgvuldig te noemen – veel dagboeken, brieven en memoires – en zij is niet op historische fouten te betrappen. Ook de fictieve personen zijn naadloos in die tijd geplaatst. Een prachtige roman over mensen en een tijd die we nooit mogen vergeten. Een boek waarover je niet moet vertellen, maar dat je moet lezen en erdoor geïnspireerd worden!

Terug naar Elie Wiesel. Zij – de leden van Die Weiße Rose – hebben geprotesteerd, partij gekozen en verloren, maar geestelijk overwonnen. Nog dagelijks worden hun graven bezocht en een monument bij de Universiteit in München getuigt nog steeds van hun daden met in het achterhoofd de wetenschap dat het hen fataal kon worden. Ze zijn niet vergeten, zoals ook Barratt met haar uitmuntende roman, een ode aan studentenverzetsgroep en een professor, heeft aangetoond.

Kees de Kievid