Zeer indrukwekkend boek
De herinnerde soldaat – Anjet Daanje – Uitgeverij Passage – 536 blz.
“Misschien is dit de laatste keer dat hij als de man die Noen Merckem wordt genoemd door deze vertrouwde gang loopt, de deur daar aan zijn linkerhand met die vriendelijke ruitjes kan het einde van zijn bestaan betekenen, alsof hij met knikkende knieën naar het schavot wordt gevoerd, zo voelt het ineens, de hoop die hem vergezelde, de overtuiging dat alles nieuw en onvoorstelbaar veel beter en eindelijk normaal zou worden, dat hij die alledaagse deur binnen zou gaan en een ander zou zijn als hij weer buiten kwam, een man met een gezin en een huis buiten deze muren, het vloeit ineens allemaal uit hem.”
Dit is de lange beginzin van de roman De herinnerde soldaat. We kruipen in het hoofd van Noen Merckem, zo genoemd omdat hij in 1917 rond twaalf uur ’s middags bij Merckem, achter de linies werd aangetroffen. Een man gevonden in een ratjetoe aan kleding van het Duitse en Belgische leger, zonder papieren of identiteitsplaatje. Een man die zijn geheugen kwijt is en in het Guislaingesticht verblijft, een tehuis voor getraumatiseerde soldaten uit de Eerste Wereldoorlog. We zijn vier jaar verder en de leiding van het gesticht heeft een advertentie geplaatst in de hoop familie van Noen te vinden. Er komen allerlei vrouwen op af die hopen dat hij hun spoorloos verdwenen man zal zijn. Na twee vrouwen wil Noen het eigenlijk al opgeven. Gek wordt hij ervan om als een object te worden bekeken en dat dan blijkt dat de vrouwen hem niet kennen. Nog twee vrouwen hebben gereageerd, maar Noen vraagt om uitstel en zijn behandelend arts, dokter de Moor, stemt toe, maar dringt erop aan dat de vrouwen dan tenminste de volgende dag nog mogen komen. Tenslotte hebben ze er een lange reis voor gemaakt.
Van de twee vrouwen heeft een het al opgegeven, maar Julienne Coppens komt de volgende dag en beweert dat Noen haar man Amand is.
“… en ze gaat op de stoel zitten tegenover die van dokter De Moor bij zijn bureau, en hij neemt de gegevens van haar man met haar door, Amand Stephaan Coppens, 35 jaar oud, 1 meter 63 lang, vermist geraakt bij Diksmuide op 18 december 1917, en ja, zegt ze afwezig, dat klopt allemaal, en intussen kijkt ze naar hem alsof ze haar ogen niet kan geloven, en dokter De Moor herinnert haar eraan dat de man die hier voor haar zit pas op 22 december achter het front bij Merckem is gevonden, en ze zegt dat hij blijkbaar dagenlang heeft rondgezworven, en Merckem is niet ver van Diksmuide, zegt ze.”
Bovenstaande citaten geven goed weer in welke stijl het boek is geschreven. Lange meanderende zinnen waarin meerdere personages aan het woord kunnen komen en die zowel directe rede als gedachten kunnen bevatten. De meeste alinea’s beginnen met ‘En’. Dat is even wennen, want ‘en’ is een voegwoord en staat aan het begin van een zin niet heel mooi en kan ook weggelaten worden. Ik neem aan dat de schrijfster dit stijlmiddel hanteert om het verhaal te laten voortstromen als een rivier van woorden die je meesleept naar het einde van het verhaal en dat gebeurt ook.
Julienne Coppens is een krachtig hoofdpersonage, een vrouw die weet wat ze wil in een tijd dat vrouwen ondergeschikt waren aan mannen. Julienne runt al jaren een fotozaakje, waar ze foto’s neemt van ex-soldaten en hun vrouwen en die retoucheert in een kamertje achter de zaak. Ze heeft zich al vier jaar alleen gered met haar twee kinderen Gust van tien en Roos van zeven.
Na lang aandringen mag Julienne Amand meenemen naar huis. Er volgt een proefmaand waarin ze kan beoordelen of hij zich kan aanpassen aan het leven buiten het gesticht. We volgen Julienne en Amand op de voet. Ze zijn vooral thuis en de huishoudelijke handelingen krijgen veel aandacht. Kolen scheppen, de kachel opstoken, water koken voor de wasbeurten, wassen en de afwas. Aardappels schillen en groenten schoonmaken. Samen een sigaret roken in de deuropening en eten in de keuken waar de kinderen natuurlijk erg moeten wennen aan de man die hun vader moet zijn.
De proefmaand gaat voorbij en Amand denkt dat Julienne hem wel weer terug zal brengen naar het gesticht, maar dat gebeurt niet. Hij mag blijven, hoewel er wel wat hobbels zijn ontstaan. In het gesticht had hij nooit nachtmerries, maar die komen nu ineens wel en ook als hij wakker is, vervalt hij soms in een toestand waarin hij niet meer weet dat hij thuis is. Dan is hij ineens weer de soldaat aan het front, heel angstaanjagend voor de kinderen. Vooral Roos moet op een gegeven moment niet veel meer van haar vader weten. Tegen alle negatieve tekenen in, houdt Julienne vol en ze worden zelfs weer verliefd. Julienne leert Amand het vak van fotograaf, hij gaat foto’s ontwikkelen en retoucheren en hij poseert regelmatig in een soldatenkostuum met oorlogsweduwen.
Op een gegeven moment komen er flarden terug van zijn leven van voor de oorlog. Zijn het dromen, illusies of zijn het echte herinneringen? Er duikt een vrouw in zijn dromen op die Käthe heet, een blonde vrouw die uiterlijk helemaal niet op Julienne lijkt. Julienne probeert Amand ervan te overtuigen dat hij dingen door elkaar haalt. De herinneringen aan Käthe zijn herinneringen aan Julienne. Amand laat zich niet zomaar overtuigen en hem schiet zelfs een adres van de vrouw te binnen, een adres in Duitsland. Amand schrijft een brief aan haar, maar die komt ongelezen terug. Bestaat de blonde Käthe nu wel of niet? Amand moet het zeker weten en Julienne laat hem naar Duitsland vertrekken.
Het slot is zo verrassend dat ik, en dat overkwam me nog nooit, er echt door werd ontroerd. De herinnerde soldaat is een van de indrukwekkendste boeken die ik ooit heb gelezen. Het boek stond op de longlist van de Libris Literatuurprijs. Het boek had de shortlist moeten halen! Het won wel de prijs voor het Beste Groninger Boek 2020. De herinnerde soldaat heeft alles in zich om verfilmd te worden. Het is een psychologische roman die je gedoseerd tot je moet nemen. Wie dat doet, wordt beloond met een ontroerend, levensecht verhaal van twee mensen op zoek naar liefde, identiteit en geluk.
Boek bestellen!
