Geen schaduw zonder zon

Italië. De schaduwkant van een zonovergoten land – Ine Roox – De Bezige Bij – 352 blz.

Italië? Is dat niet het land van de zon, la dolce far niente, de pizza, de Toscaanse heuvels, de rijke cultuur? Inderdaad. Maar het land is zoveel meer dan deze platgetreden clichés. In het boek tracht Ine Roox de lezer de ogen te openen voor de schaduwkanten van dit land zonder in negativisme te vervallen. Ze benoemt de donkere kanten van de Italiaanse maatschappij maar neemt in haar verhaal tegelijk tekenen van optimisme op zoals straaltjes zon donkere wolken doorbreken.

Waar de auteur eerst komaf mee maakt, is het idee dat Italië één land vormt. Vijf van de twintig landstreken beschikken over een speciaal statuut dat hun een verstrekkende vorm van zelfstandigheid verleent. In drie regio’s is dit gebeurd om de anderstalige gemeenschap dezelfde culturele rechten te garanderen als de Italiaanstalige Italianen. Sicilië en Sardinië hebben hun autonomie dan weer te danken aan hun aparte geschiedenis.

Ook de verschillen tussen het rijke noorden en het armere zuiden zijn groot. De separatistische beweging Lega Nord is hieruit voortgevloeid. De verregaande autonomie leidt dan weer tot bepaalde misbruiken. Zo verdient een Siciliaans regionaal parlementslid evenveel als een senator in Rome. Op het eiland zijn trouwens tienduizenden ‘klusjesmannen’ aan het werk dankzij dit regionaal parlement.

Een schaduwkant van de Italiaanse samenleving is bij iedereen gekend: de maffia. Ine Roox stelt duidelijk dat men zeker in films en boeken moet ophouden met het romantiseren van maffiosi. De auteur heeft zelf een aantal mensen die op hun eigen manier duidelijk weerstand bieden aan de maffia, opgezocht en geïnterviewd. Zo is er Ignazio Cutro, een Siciliaanse bouwondernemer, die weigerde beschermgeld te betalen aan de maffia. Brandstichting, anonieme dreigbrieven en doodsbedreigingen tegen hemzelf en zijn gezin vormden vervolgens jarenlang een deel van zijn leven. Dankzij structurele wetgevende maatregelen kan de maffia verhinderd worden om verder uit te breiden. Zo is er de antimaffiaorganisatie ‘Libera’ die sociale initiatieven opricht op voormalig maffiabezit. Verder neemt de auteur de rol van de Kerk op de korrel inzake de lakse houding tegenover de maffia. De Kerk mag dan opkomen voor het leven, inzake het veroordelen van de praktijken van de misdaadorganisatie heeft dit instituut in het verleden geen al te grote ijver aan de dag gelegd. Er zijn uitzonderingen. Zo laat Ine Roox twee pastoors aan het woord die in arme wijken van respectievelijk Palermo en Napels heel wat moeite doen om hun parochianen uit te greep van de maffia te houden.

Maar Italië kampt niet alleen met de ‘Ndrangheta, Cosa Nostra of Camorra. Veel minder gekend is bijvoorbeeld het probleem van de uitzichtloosheid van de jeugd om in eigen land nog een goede baan te vinden. In het land heerst nog altijd de oude gewoonte van de raccomandazione, het cliëntelisme. Dit klimaat van cliëntelisme en politiek wanbeleid speelt dan weer in de kaart van de maffia. Maar wederom weigert Ine Roox de weg in te slaan van het donkere pessimisme. Zo brengt ze het verhaal van twee Italiaanse jonge filmmakers, Gustav en Luca, die na een reis door hun land toch besluiten te blijven. In het boek kan ook Berlusconi niet ontbreken. Een man die, net als veel andere Italiaanse mannen, houdt van mooie vrouwen.

De sterk patriarchale Italiaanse maatschappij die dit seksisme en machogedrag oogluikend toestaat, is evenwel een voedingsbodem van geweld tegen meisjes en vrouwen. Jaarlijks komen in Italië meer dan honderd vrouwen om het leven bij geweld door een vriendje, echtgenoot of ex-partner. Ook over de omgang met het rijke cultureel erfgoed valt een en ander te vertellen. Er is geld om de centra van Venetië of Firenze te onderhouden maar op andere plaatsen verloedert het patrimonium door gebrek aan middelen voor onderhoud. Zelfs Pompeï ontsnapt er niet aan. En in die culturele centra gaat de authenticiteit verloren en steken meer en meer Disneyaanse toestanden de kop op.

Ine Roox brengt haar verhaal op een levendige manier. Haar maatschappijkritische analyse wordt doorspekt met het relaas van ontmoetingen en interviews. Ook wordt geregeld geput uit literatuur of films van of over Italianen. Het boek bevat verder geen illustraties met uitzondering van een kaartje van Italië met aanduiding van een aantal plaatsen die in het werk aan bod komen. Achterin het boek is nog een biografisch register opgenomen.

Dit boek is een aanrader voor iedereen die het zonnige Italië een warm hart toedraagt. En wees gerust: ook na dit boek zal je zeker van dit land blijven houden!

Kris Muylle