Een delicate parel in de wereldliteratuur.

Stoner – John Williams – Vertaling: Edzard Krol – Lebowski Publishers – 319 blz.

Dankzij de heruitgave in de klassiekerreeks van de New York Review of Books wordt deze roman uit 1965 nu wereldwijd herontdekt. Onlangs is Stoner onder dezelfde titel in een Nederlandse vertaling verschenen. Naast Stoner is John Williams bekend geworden met zijn romans Nothing But the Night, Butcher’s Crossing, en Augustus, waarvoor hij in 1973 de National Book Award won.

Dit boek is zo onnavolgbaar goed dat ik het van de daken zou willen schreeuwen. Deze uitspraak schept hoge verwachtingen bij degene die het nog niet gelezen heeft, toch weet ik zeker dat elke literatuurliefhebber onder de indruk zal zijn van Williams’ heldere, eenvoudige stijl en de minutieuze beschrijvingen van het zielenleven en de gevoelens van de personages. De manier waarop hij de tragiek en meedogenloosheid en tegelijkertijd de schoonheid en het geluk van het leven op papier heeft gezet is weergaloos.

Het verhaal handelt over kleine levens, in het bijzonder het leven van William Stoner, vanaf het moment dat hij zich inschrijft voor de universiteit van Missouri tot aan zijn dood. Hij wordt docent, trouwt, werkt, krijgt een dochter en wordt verliefd op de vrouw die eigenlijk zijn vrouw had moeten worden. William Stoners leven mag misschien klein en onbeduidend zijn, het is ook uniek, zoals elk leven is, van elk levend wezen. Voor mij is William een held, hij is gevoelig, empathisch, door en door eerlijk en kan niet tegen onrechtvaardigheid. Hij houdt zich zo goed en zo kwaad als het gaat staande, en bovenal: hij probeert gelukkig te zijn.

Hiermee staat het karakter van zijn vrouw Edith in schril contrast. Verwend en benepen als ze is, lukt het haar niet om haar nieuwe leven op een bevredigende manier vorm te geven. In plaats daarvan lijkt ze haar leven volledig te wijden aan het dwarszitten van William en ze gunt hem het licht in de ogen niet. Toch laat ze aan het eind van het verhaal een kant van zichzelf zien die men niet zou vermoeden.

Een belangrijk onderwerp in het boek is Stoners liefde voor zijn vak. In zijn professionele leven maakt hij een ontwikkeling door die hem rijker maakt, hij ontdekt dat de bevlogenheid voor zijn vak ook geestdriftig overgebracht kan worden op zijn leerlingen: “De liefde voor literatuur, voor taal, voor de geheimen van de geest en het hart, die zichzelf in de minieme, merkwaardige en onverwachte combinaties van letters en woorden toonden, in het zwartste en kilste drukwerk – de liefde die hij geheim had gehouden alsof die illegaal en gevaarlijk was, daar begon hij vooruit te komen, eerst weifelend, toen vrijmoediger en toen trots.”

Deze frase uit het boek geeft exact weer hoe John Williams zijn verhaal heeft vormgegeven. Het is mij een raadsel waarom Stoner niet in de canon van de wereldliteratuur is opgenomen, wat mij betreft mag het direct toegevoegd worden aan de lijst beste boeken van de wereld.

Annette Jongen