Codenaam Sprout

Sprong naar het duister – John Brosens – Omniboek – 367 blz.

Vlak voor het begin van de oorlog in mei 1940 keert de torpedobootjager Hr. Ms. Van Galen terug uit Nederlands-Indië naar Den Helder. Eén van de bemanningsleden is matroos/boordschutter Pieter Dourlein. Als de oorlog is uitgebroken gaat het schip, na bevoorrading, buitengaats tussen Den Helder en Texel patrouilleren. Een nieuwe order gebiedt de kapitein naar het zuiden te varen richting Rotterdam. Op de Nieuwe Waterweg echter wordt het schip aangevallen door Duitse jachtbommenwerpers. Er is geen voltreffer, maar de Van Galen wordt zo zwaar beschadigd, dat het schip onbruikbaar raakt en alsnog in de haven zinkt. ”Pieter Dourlein jankte als een kleine jongen, zijn matrozenmuts in de hand, toen de Van Galen langzaam overhelde en wegzakte in het water.” De bemanning wordt voor de verdediging van de maasbruggen ingezet op het dak van het Maashotel. Dourlein en zijn makkers maken ook het bombardement op Rotterdam van nabij mee.

Na de capitulatie komt Pieter bij de Marechaussee terecht. Werken onder de Duitse bezetting is niets voor hem en hij besluit daarom naar Engeland te vluchten. Samen met R. Buitenhuis probeert hij Engeland per kano te bereiken, maar die slaat om. De volgende poging lukt wel. Samen met De Korver en Den Ouden worden ze uit hun motorboot opgepikt door een Engels marinevaartuig en in Engeland afgezet. Na ondervraging door o.a. François van ’t Sant wordt hij door Prins Bernhard geplaatst op de torpedobootjager Isaac Sweers. Tijdens zijn dienst op dit schip ontvangt hij het Bronzen Kruis “wegens moedig gedrag en uitzonderlijke kwaliteiten”. Hij krijgt verlof om naar Londen te gaan, waar hij een gesprek met Prins Bernhard aanvraagt. Resultaat: “Hoe zou je het vinden om voor mij een geheime opdracht uit te voeren?” “Vanaf nu, 20 september 1942, heette hij Pieter Diepenbroek, was hij geheim agent in opleiding en in dienst van de SOE/Dutch (Special Operations Executive, Nederlandse afdeling).

Het doel van zijn training is in Nederland gedropt te worden. Hij, onder de codenaam Sprout, en anderen moeten de verzetsbeweging versterken door training en met instructies vanuit Engeland verzets- en sabotagedaden plegen. Hij wordt in de nacht van 8 op 9 maart 1943 samen met marconist Pieter Arendse en medeorganisator Pieter Boogaart gedropt op de heide bij Speuld. Gedropte agenten hadden van de SOE de opdracht om na de landing de orders van het ontvangstcomité op te volgen. Helaas stond er geen comité van ontvangst van het verzet, maar NSB’ers en Duitsers die hen direct arresteerden. Is was dus verraad in het spel. Een ‘spel’ dat de naam Englandspiel kreeg.

De drie Pieters worden naar Haaren (Noord-Brabant) overgebracht en ondergebracht in het voormalige grootseminarie dat daarvoor speciaal was ingericht als gevangenis. Op 29 augustus 1943 lukte het Pieter Dourlein en Ben Ubbink (al eerder gedropt en eveneens slachtoffer van het Englandspiel) te ontsnappen door een wc-raampje en via Zwitserland en Spanje te ontkomen naar Engeland. Daar wacht alleen maar teleurstelling. Hij wordt voor spion aangezien en belandt in de Brixton Prison. Ook wordt hem door de legerleiding zijn (tijdelijke) benoeming tot sergeant afgenomen, waardoor hij weer korporaal wordt. In de gevangenis raakt hij gewond door een bom vlakbij. Hij herstelt en wordt met Ubbink vrijgelaten, mogelijk heeft Prins Bernhard aan wat touwtjes getrokken. Die biedt hem een administratieve baan aan, maar Pieter weigert. Hij wil maar één ding: bevrijding van de gevangenen in Haaren. Na een opleiding kwam hij als korporaal/schutter in dienst bij het 320 Dutch Squadron RAF van de Marine Luchtvaartdienst. Hij was als zodanig tot het einde van de Tweede Wereldoorlog betrokken bij de strijd tegen de Duitsers.

Schrijver John Brosens gebruikt het dagboek van Dourlein, uitgegeven in 1951, verzorgd door Gerrit Kouwenaar (onder ps. Jan Helder), vrijgekomen archieven van de Britse geheime dienst en enkele andere bronnen. Hij kiest ervoor het verhaal te vertellen in romanvorm, waardoor hij beter gevoelens kan overbrengen dan in zuivere non-fictie. Daar is hij uitstekend in geslaagd. Nu leest het boek als een thriller. De auteur meldt op de omslag “Een waar gebeurd verhaal”. Inderdaad de feiten kloppen op een paar slordigheden na. De overlijdensdatum van Dourlein is niet 1977, maar 1976 (Bron: overlijdensartikel in Het Vrije Volk van 10 juni 1976). Dourlein ontvangt uit handen van koningin Juliana op 6 februari 1951 de Militaire Willemsorde, maar die is hem al toegekend bij KB25 op 6 oktober 1950. Brosens vermeldt niet dat de Van Galen in de Merwedehaven door de eigen bemanning tot zinken is gebracht. De ondertitel van het boek “Verzetsheld Pieter Dourlein en het Englandspiel” is in zoverre misleidend dat Pieter in feite nooit aan het verzet in Nederland heeft deelgenomen. Maar een held was hij zeker!

Het Englandspiel neemt een ruime plaats in het boek in. Over die catastrofe is al veel geschreven, van miscommunicatie tot diverse complottheorieën. Wat ging er mis? Was er ergens een verrader? Waarom stopte men ondanks waarschuwingen, o.a. van Dourlein, niet met de droppings? Brosens heeft een nieuwe theorie. MI6 vond dat Churchill, oprichter van de SOE, te overheersend werd. Om hem dwars te zitten, plaatsten ze een mol bij SOE, die als taak had veel in het honderd te laten lopen. Daarnaast beheerste MI6 het radioverkeer in Bletchley Park. Berichten kwamen niet bij SOE terecht. Het is de vraag of Brosens deze theorie met bewijzen waar kan maken. De Parlementaire Enquêtecommissie van na de oorlog houdt het op blunders. Zouden de Britten willens en wetens meer dan vijftig Nederlandse geheimagenten eraan hebben opgeofferd? Daar komt ook nog het verlies van eigen bemanningen, vliegtuigen en materiaal bij. Er zijn MI6 archieven vernietigd, zodat we de echte waarheid waarschijnlijk nooit meer te weten komen!

Tot slot verdient Brosens alle lof hoe hij naast het verhaal van Dourlein het gebrekkige samenwerken en kissebissen tussen de Nederlandse autoriteiten in Londen beschrijft. Alleen daarom al verdient dit boek een warme aanbeveling.

Kees de Kievid