De kaalvreter – Machteld Siegmann
Donker dagboek met lichte toetsen
“Wat de knager overliet, dat vrat de sprinkhaan; wat de sprinkhaan overliet, dat vrat de verslinder: wat de verslinder overliet, dat vrat de kaalvreter.” Joël 1:4. Dit citaat uit de bijbel geeft Machteld Siegmann als motto mee aan haar boek De kaalvreter. Vier echte of imaginaire dieren die de oogst belagen. Het is bekend wat een sprinkhaan overlaat, heel weinig, maar daaroverheen gaan nog eens de verslinder en de kaalvreter. Wat resteert is kale grond, dor en levenloos. Een toestand die een boer wanhopig maakt. De oogst kan als mislukt worden beschouwd. In dit boek wordt Leie, een van oorsprong joodse vrouw, getroffen door een dergelijke ramp. Uitgehold, leeg en radeloos wordt ze en haar man Dirk, weet niet wat hij met hij met de depressie, want dat is het in feite, aan moet.
Het boek speelt in drie perioden, 1942-1945, 1958 en 1974. Het begint in de Tweede Wereldoorlog, Leie Blum, is een driejarig joods meisje dat door iemand van het verzet wordt ondergebracht bij een boerenfamilie in Zanegeest. Haar ouders, Duitse joden, zijn opgepakt en naar een vernietigingskamp getransporteerd. Leie, die aanvankelijk niets moet weten van haar onderduikfamilie raakt geleidelijk aan de situatie gewend. Luit en Nico zijn de boerenjongens in het onderduikgezin. Langzaam accepteert ze de moeder en de vader, Nellie en Tom. Leie vergeet haar echte ouders en wordt onderdeel van het onderduikgezin. Nellie en Tom worden na de oorlog haar stiefouders.
Vier perspectieven
In 1958 ontmoet Leie Dirk en hij wordt haar man. Ze krijgen twee kinderen, Anton en Meeus. Het grootste gedeelte van het boek speelt in 1974 en is geschreven vanuit vier perspectieven, dat van Leie, Dirk, de puber Anton en zijn vier jaar jongere broertje Meeus. Het is een normaal boerengezin, waarin de gewone problemen van alledag spelen. Dirk heeft moeite om zijn boerenbedrijf draaiende te houden, Anton is aan het puberen en Leie doet het huishouden en helpt mee op de boerderij. Op een dag krijgt Leie te horen dat haar stiefmoeder Nellie is overleden. Jarenlang is ze niet meer bij haar stiefouders geweest, maar nu voelt ze toch dat ze naar de begrafenis moet gaan. De confrontatie met het weggestopte verleden en de onthulling van iets dat in 1945 is gebeurd, is te veel voor Leie. Ze raakt in een depressie, wordt apathisch en doet thuis niets anders dan op bed liggen en voor zich uit staren. Haar man en twee zonen proberen alle drie op hun eigen manier Leie te steunen.
We krijgen de situatie voorgeschoteld vanuit de vier perspectieven en zien dat geen van allen weet wat er precies aan de hand is. Meeus vertelt op school dat zijn moeder ziek is en als er gevraagd wordt wat ze mankeert, zegt hij dat ze kanker heeft. Haar man Dirk heeft het druk met zijn boerenbedrijf en zijn puberende zoon Anton, maar uiteindelijk gaat Dirk toch met Leie naar de dokter. Kalmerende pillen brengen wat rust, maar niet de oplossing. Het is een beklemmende situatie die Machteld Siegmann draaglijk houdt voor de lezer door ook veel aandacht te schenken aan de levens van de jongens. Hun dagelijkse beslommeringen leiden wat af van het zware leven van Leie.
De stijl is ingetogen en Siegmann schrijft treffende metaforen.
“Iedereen kijkt naar de fotograaf, behalve ik. Ik heb me helemaal naar Leie toegedraaid, alsof ik me als een mantel om haar heen wil leggen.”
Je kunt je natuurlijk wel afvragen of een boer als Dirk zoiets werkelijk zou kunnen denken. Siegmann heeft zich duidelijk verdiept in de trends en producten van die tijd, die ze over het algemeen goed in het verhaal integreert, zonder dat het geforceerd overkomt. Het boek is een gefragmenteerde roman met een open einde. De kaalvreter is een boeiend en geslaagd debuut. Ben heel benieuwd naar Siegmanns volgende boek.
Boek bestellen!
