Fenomenale roman
10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld – Elif Shafak – Vertaling Manon Smits – Nieuw-Amsterdam – 312 blz.
Elif Shafak (1971) is in Nederland nog wat onbekend, maar ze verdient een groot lezerspubliek. Ze schrijft zowel in het Turks als in het Engels en is een van de meest gelezen auteurs in Turkije. Haar werk is in veertig talen vertaald en ze won al vele internationale prijzen. De Turkse overheid is niet zo blij met het werk van Shafak. Ze werd vanwege haar boeken al tweemaal aangeklaagd. Ook in dit boek, dat speelt tussen 1947 en 1990, neemt ze geen blad voor de mond en legt een deel van de Turkse samenleving, zoals die was en gedeeltelijk nog is, genadeloos bloot. Vooral de patriarchale regels die in Turkije behoorlijk dominant zijn en vrouwen kunnen traumatiseren, stelt ze aan de kaak. 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld staat op de shortlist van The Booker Prize.
Op zes januari 1947 komt Leila Afife Kamile ter wereld in de stad Van, de parel van het Oosten. Ze wordt geboren in een samengesteld gezin. Kleermaker Haroun heeft twee vrouwen, Suzan zijn eerste vrouw en Binnaz zijn tweede. Suzan kan geen kinderen krijgen en ook bij Binnaz gaat dat moeizaam. Na een miskraam wordt ze dan uiteindelijk zwanger en negen maanden later wordt Leyla geboren. Haroun vindt dat Suzan het recht krijgt om Leyla op te voeden. Na de geboorte wordt ze dan ook van Binnaz afgepakt en wordt Suzan de moeder. Voor Binnaz blijft de rol van ‘tante’ over.
Het boek begint met de dood van Leila, haar bijnaam is Tequila Leila. Ze is vermoord en ligt op een vuilnisbelt. Ze is dood, maar haar hersens werken nog 10 minuten en 38 seconden door. In die korte tijd trekt haar leven aan haar voorbij. We lezen over de periode dat ze opgroeide in Van, over de leugen die uiteindelijk uitkomt als Binnaz bekent dat zij de moeder is en niet Suzan. Vader Haroun die aanvankelijk alle kleren maakte waar de mensen om vroegen, bekeert zich tot een strenge vorm van de Islam en maakt daarna alleen nog kuise kleding. Het hele gezin lijdt onder zijn regime. Tijdens een vakantie met het gezin en nog meer familieleden, waaronder een oom en tante, begint het misbruik door de oom, die het zo speelt alsof het lijkt dat Leila de verhouding zelf wilde. Als ze zeventien jaar oud is, laat Leila Van achter zich en reist naar Istanboel waar ze al snel in de prostitutie belandt. Een smerig en gevaarlijk bestaan.
Toch krijgt Leila een aantal vrienden. Haar oudste vriend is Sinan, bijnaam Sabotage. Ze kent hem al sinds haar jeugd in Van en hij is ook naar Istanboel afgereisd. Hij trouwt een vrouw uit een rijke familie, maar is heimelijk verliefd op Leila. Dan is er Jamilla die gevlucht is uit Somalië. Er is Nalan die vroeger Osman heette, een transgender, die zeker in die tijd een heel beroerd leven had. De operaties stonden nog in de kinderschoenen en als alles achter de rug is, wordt ze met de nek aangekeken en kan ook alleen maar aan de slag in de prostitutie. Nog een vriendin is Humeyra, ze is geboren in de stad Mardin in het oosten van Turkije. Ze is uitgehuwelijkt en ontvlucht haar schoonfamilie, die haar gebruikt als een soort slaaf.
“Door het leven met haar schoonfamilie werd Humeyra’s geest geknakt. Ze werd dag in, dag uit behandeld als een dienstmeid – een dienstmeid zonder naam. ‘Bruid, ga de thee halen. Bruid, ga de rijst koken. Bruid, ga de lakens wassen’.”
Tenslotte is er nog Zaynab die uit Libanon komt. Door inteelt is ze heel klein gebleven, niet groter dan 1 meter en 22 cm. Zij krijgt dan ook de bijnaam Zaynab122. Ze heeft wel een gelukkige jeugd gehad, maar heeft geen toekomst in Libanon. Ook zij belandt in Istanboel als schoonmaakster in het bordeel waar Leila werkt. Ze is de meest gelovige van de vrienden.
Het boek bestaat uit drie delen: De geest, Het lichaam en De ziel. In deel een lezen we over Tequila Leila’s leven in Istanboel en hoe ze haar vrienden ontmoet. Eén belangrijke vriend heb ik nog niet genoemd. Dat is Ali, een student die prachtig kan tekenen en schilderen. Ali komt vaak naar het bordeel, maar seks wil hij niet. Leila poseert voor hem en uiteindelijk bekent Ali, bijnaam D/Ali, dat hij verliefd op haar is en na een tijdje trouwen ze. Leila verlaat de prostitutie, iets dat zelden gebeurde en ze betrekken een flatje. Het wordt de gelukkigste tijd van haar leven. Ali is een linkse student en doet vaak mee aan protesten. Op 1 mei 1977, de Internationale dag van de Arbeid, gaat het gruwelijk mis. De politie opent het vuur op de demonstranten en Ali wordt gedood. Leila belandt daarna toch weer in de prostitutie.
In deel twee lezen we hoe er met het lichaam van Leila wordt omgesprongen en in deel drie doen de vrienden een poging om de ziel van Leila te redden.
Elif Shafak heeft in deze roman diverse historische gebeurtenissen en bestaande locaties vervlochten, waardoor de personages nog meer tot leven komen. Een voor een introduceert ze de vrienden van Leila in aparte hoofdstukken, zodat we hun verleden en afkomst kennen. Het dode lichaam van Leila, de prostituee, wordt niet door haar familie in Van opgeëist. Ze belandt op de begraafplaats der Vergetenen, maar dat pikken haar vrienden niet.
Shafak heeft een prachtige beeldrijke stijl. Het is haar gelukt, om Leila, die model staat voor de vele vrouwen die in die tijd onderdrukt werden, tot een levend personage te maken. 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld is een fenomenale, ontroerende roman. Een boek waar ik nog lang aan zal denken!
