Hoe onze kaapkolonie verloren ging

1795 – Dan Sleigh – Vertaling: Riet de Jong-Goossens en Bert Aquarius – Aldo Manuzio – 495 blz.

De familie Van Reede verwierf in de 17e eeuw het gebied Oudshoorn (nu onderdeel van Alphen aan de Rijn). De familienaam werd toen aangepast: Van Reede van Oudtshoorn. Als beambte van de VOC voer de vader van William (hoofdpersoon in dit boek), Pieter Adriaan, aan boord van de Duyf in 1741 voor het eerst naar Zuid-Afrika. Hij keerde in 1766 terug naar Nederland, maar zijn gezin bleef achter. In 1772 werd hij als opvolger van Ryk Turbagh tot gouverneur van de Kaapprovincie benoemd. Op weg terug naar de Kaap overleed hij aan boord van zijn schip. Een staatbegrafenis werd zijn deel en bijzetting vond plaats in de Groote Kerk van Kaapstad.

In het kort is dit de achtergrond van de roman over de zoon van Pieter, William Ferdinand baron van Reede van Oudtshoorn. Als een soort inleiding neemt Dan Sleigh een citaat over uit ‘Notities betreffende diverse ambtenaren in de Kaap’: “William Ferdinand van Reede van Oudtshoorn, lidt der Regeering mitsgaders president van Commissarissen uit de Rade van Justitie en administrateur van ’s Comps. graan magasynen.” Ook zijn overtuigingen (afkeer van de Engelsen) en capaciteiten worden aangehaald. Zo is hij commandant van het Pennisten Korps (ambtenaren die in het leger geroepen kunnen worden) en is hij zeer gezien onder de burgerij. Niet voor niets begint de roman hiermee: Sleigh werkt deze aanzet heel nauwkeurig uit in de rest van zijn verhaal.

Grote kracht ontleent de roman aan de gedetailleerde beschrijving van de emoties en handelingen van William. “Hij vermenigvuldigt hoeveelheden koren, gerst en rogge met guldens tegen een bepaalde prijs, rekent dat bedrag om naar rijksdaalders, controleert zijn cijfers, zet er een dubbele streep onder en ondertekent zijn berekening: W.F. van Reede van Oudtshoorn, 11 juni 1795”.
Hoewel het gehele verhaal zich afspeelt in 1795, krijgen we geregeld een terugblik naar het verleden, waar dat voor Williams gedachtepatroon en handelingen noodzakelijk is. “Hij is geboren met een sterke fantasie, die door de honderden boeken die hij heeft gelezen verder ontwikkeld is. Geheugen en verbeelding zijn een kant van de medaille; herinneringen komen bovendrijven als een helder licht, ze verschijnen met kleur en klank en tot in de kleinste details.” Vanuit deze karakterbepaling blijken zijn handelingen een grote mate van realiteitszin te krijgen.

We hebben te maken met een historische roman, maar alle gebeurtenissen en beschrijvingen, zoals van het landschap en bebouwing zijn waar! De auteur moet gigantisch veel research hebben verricht om dit voor elkaar te krijgen. Daarmee komen we terecht bij de eerste twee lagen in het boek. Er zijn er, voor de lezer te ontdekken, nog meer. Omdat dit een roman is, kan Sleigh zich de vrijheid veroorloven om van William een man van vlees en bloed te maken, met al zijn gedachten, twijfels en emoties, vooral in zijn liefdesrelaties. Zo leven we mee met de problemen van zijn vrouw Geesje, van wie de verstandelijke vermogens niet meer goed op de rails staan. Daarnaast vindt hij nieuw geluk in de verhouding met Madame De Remony (Francine) van wie hij helaas, op zeer roerend vertelde wijze, afscheid moet nemen. “Hij heeft Francine verloren aan het leven.” Dit soort scènes in de prachtige stijl van Sleigh, maken dat we dit boek tot de top-literatuur moeten rekenen.

Dit in acht nemend is het beslist niet verwonderlijk dat William direct de verraderlijke bedoelingen van de Gouverneur, Sluysken en de Engelse Commandant Gordon, doorziet. De auteur geeft ook historische personages een karakter mee, in het geval van deze twee ‘heren’: boordevol arrogantie, verraad en eigen belang. De uitkomst echter van hun gekonkel is historisch volledig verantwoord! Locaties zoals de omgeving van Kaapstad met de Tafelberg, de baai, het kasteel, zijn eigen huis ‘Saasveld’, maar ook andere, zoals Jan Reenens boerderij, om nog maar te zwijgen van de VOC-locaties. Het is de wereld van William, de echte wereld van toen. Ook de toestand en de sfeer in het land, de emoties van de inwoners, de spanningen die er heersen, voortkomend uit de wisseling van de wacht, van VOC naar de Britten. Tussen de zinnen is de sfeer te proeven die vrijwel overeen moet komen met die in 1795. Voorzichtig zou je daarbij kunnen stellen dat je iets ervaart van de gevoelens van de auteur over het huidige Zuid-Afrika.

Terug naar de hoofdpersoon, William. Is hij een held? Is hij een anti-held? Tegen de Pennisten zegt hij: “Gedraag je als soldaten, steek in jullie eigen belang je vingers niet in jullie oren als de kanonnen afgaan. Sluit je oren alleen tegen geruchten. Onze grootste vijand is onkunde. Denk aan het gezegde: Het eerste dat in elke oorlog sneuvelt is de waarheid.” Heldhaftige taal van een geboren leider! Daar tegenover staat dat zijn standvastigheid – “Socrates heeft de gifbeker gekozen omdat hij walgde van democratie, maar hij (William) zal hier blijven waken” – die hem later alleen maar problemen oplevert. Tekenend voor William is een scène in het slot van de roman, waar hij een gesprek heeft met generaal Craig, de bevelhebber van de Britse troepen. Craig: “Je zit hier je tijd te vermorsen met het verleden”.
William: “Voor mij is het geen geschiedenis. Dit is wat ik ben”.

We mogen blij zijn dat de kleine uitgeverij Aldo Manuzio in staat is geweest deze roman binnen haar fonds te slepen. Een eerder boek van Dan Sleigh Eilande (Nederlandse vertaling Stemmen uit zee door dezelfde uitstekende vertaalster, Riet de Jong-Goossens) is al eerder bij Querido en Nieuw Amsterdam verschenen en nog steeds verkrijgbaar, als de voorgeschiedenis van de Kaapprovincie u zou interesseren. De historicus Dan Sleigh heeft ongeveer alle prijzen die er te winnen in zijn land in de wacht gesleept, zoals met dit boek de NB Publishers ‘Great Novel Match 2015’.

1795 is een sublieme vermenging van historische non-fictie met literaire fictie. Het moet gerekend worden tot de top-10 in het genre van het huidige decennium! Het is daarom te betreuren dat Dan Sleigh heeft besloten met schrijven te stoppen, mede vanwege afnemend gezichtsvermogen.

Kees de Kievid