Een boek dat gelezen moet blijven worden

Het bittere kruid – Marga Minco – Bert Bakker – 90 blz.

De Tweede Wereldoorlog is nu bijna zeventig jaar voorbij en de mensen die hem bewust hebben meegemaakt, sterven zo langzamerhand uit. Toch duikt die oorlog in allerlei vormen wekelijks op in de media. Adolf Hitler houdt de gemoederen nog altijd bezig en jaarlijks verschijnen er boeken over leiders van de SS, Gestapo en de NSDAP en hun rol voor en tijdens de oorlog. Ook de kijk op de rol van Nederland in die oorlog verandert nog regelmatig door nieuwe inzichten.

Zo bleek laatst nog dat de ambtenaren bij de belastingdienst zich amper of helemaal niet hebben verzet tegen het geven van informatie over Joodse Nederlanders. Zeventig procent van de Joodse Nederlanders is in de oorlog omgekomen, een veel hoger percentage dan in andere Europese landen.
Toch blijkt dat ook veel Joden zelf een veel te rooskleurig beeld hadden van wat hen te wachten stond. Ook zij konden zich niet voorstellen dat er een apparaat was ontwikkeld dat ervoor moest zorgen dat alle Joden werden uitgeroeid.

Het bittere kruid is in de ik-vorm geschreven vanuit de vrouwelijke hoofdpersoon. In het begin van het boek is de Joodse familie, bestaande uit vader, moeder, broer Dave, zus Bettie en vrouwelijke hoofdpersoon wier naam nergens wordt genoemd, dan ook amper argwanend. Vader neemt een pakje gele sterren mee naar huis en zonder veel gemor naait iedereen zo’n merkteken op de kleding. Het gezin is dan al van hun grote huis in Breda naar Amersfoort verhuisd en woont bij getrouwde broer Dave en zijn vrouw Lotte in. Niet lang daarna worden de ouders gedwongen om naar het Amsterdamse getto te verhuizen. Ze belanden in een huis in de Sarphatistraat.

De vrouwelijke hoofdpersoon en haar broer Dave blijven achter. Hun oudere zuster Bettie is al opgepakt en weggevoerd. Er is dan al bekend dat Polen het eindpunt zal zijn. Een werkkamp waar hard zal moeten worden gewerkt voor de Duitse oorlogsindustrie is dan nog het idee.
De titel verwijst naar een maaltijd van ongezuurd brood en bitter kruid dat de Joden op seideravond eten ter nagedachtenis aan de uittocht van Egypte. Het symboliseert het leed dat mensen wordt aangedaan.

Marga Minco schrijft het allemaal heel nuchter en sober op, omdat de gebeurtenissen op zich al emotioneel genoeg zijn. Met weinig middelen bereikt de schrijfster toch een sfeer van beklemming, dreiging, maar ook hoopvolle verwachting.
Niet iedereen in het boek is naïef, want de kennis van ene meneer Zaagmeier, een vriend van de vader waarschuwt hen. ‘Als je er(Polen) naar toe gaat, kom je nooit meer terug.’
Maar Dave zegt:’…Wat zullen ze ons nu doen?’
‘Ja,’ zei ik, ‘wat zullen ze ons nu doen?’
Aan het eind van het boek is de vrouwelijke hoofdpersoon de enige overlevende van het gezin.

Als een overheid zijn burgers niet beschermt, kan het allerergste gebeuren. Ook nu nog worden minderheden in tal van landen bedreigd en vervolgd. Er worden mensen gevangen genomen en gedood en worden families getekend en ontwricht. Het onderwerp is nog altijd actueel en het boek blijft uitermate geschikt voor middelbare scholieren.

Pieter Feller