Een integere en menselijke roman

Soms sneeuwt het in april – Janneke Siebelink – Ambo|Anthos – 320 blz.

‘Een dochter. Een eiland. Een verzwegen verleden.’ Nieuwsgierig makende woorden op de omslag van Soms sneeuwt het in april, het romandebuut van Janneke Siebelink (*1974), dat geïnspireerd is op ware gebeurtenissen. De roman stelt de vraag aan de orde op welke manier het verleden van (voor)ouders een rol kan spelen op de ontwikkeling van iemands identiteit. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van verschillende hoofdpersonages, terwijl ook sprake is van afwisseling in tijd.

Hoofdpersoon is Katharina, ofwel Kat, die in september 1985 met haar man Peter een weekend gaat doorbrengen op Texel, zijn verjaardagscadeau voor haar veertigste verjaardag eerder dat jaar. Katharina is zwanger van hun eerste kind, iets waar ze na vele medische onderzoeken niet meer op hadden gerekend.

Onderweg naar hun onderkomen op het eiland blijkt hoe groot de al lange tijd sluimerende verwijdering tussen hen is. Peter legt de oorzaak van hun relatieproblemen bij Katharina, die hem naar zijn idee niet echt toelaat in haar leven en zwijgt over wat haar ten diepste bezighoudt. En dat klopt. Over haar verleden en afkomst praat ze niet en ook niet over haar angst dat haar ongeboren kind wordt ‘besmet’ met haar verdriet en dat van haar moeder Helena. ‘Ze zijn gestrand’, is de pijnlijke conclusie, waarna een gevaarlijke rit volgt langs de kustweg. Tijdens die rit blikt Katharina terug op haar leven en begint te vertellen.

De terugblik begint bij Katharina’s eenzame jeugd, waarin ze gesnakt heeft naar moederliefde en die niet kreeg. Helena lijkt het moederschap als een last te hebben ervaren. Op zeker moment vangt Katharina een gesprek op tussen haar moeder en een buurvrouw, waarin haar moeder zegt haar dochter te zien als ‘het bewijs van liefde die was, die me af is genomen. Het doet juist pijn om haar te zien.’ De liefde en aandacht die Katharina wel krijgt van haar inwonende oma en (stief)vader kan het onvermogen van haar moeder om haar liefde te geven, niet compenseren.

Af en toe krijgt Katharina tijdens haar jeugd aanwijzingen dat er iets geheimzinnigs aan de hand is rond haar familie. Zo vindt ze brieven en een foto, maar voordat ze die nader kan bestuderen, kan ze die niet meer vinden. Haar vragen hierover worden niet beantwoord, noch door haar oma noch door haar moeder. En dan is er de breuk met haar vriendinnetje Dirkje, dat van haar ouders op zeker moment niet meer met haar mag spelen en als reden opgeeft dat haar moeder heeft gezegd dat Katharina ‘besmet’ is. Aldus krijgt Katharina steeds meer vragen over het verleden en groeit haar eenzaamheid. Die wordt nog groter als haar oma en vader overlijden. Ze is dan twaalf jaar.

Als ze zeventien is, leert Katharina haar toekomstige man Peter kennen en gaat ze naar de toneelacademie. De afstand met haar moeder groeit. Vaak speelt Katharina een rol in haar aanwezigheid, net zoals ze heeft geleerd tijdens haar opleiding. De vragen over het verleden blijven, antwoorden blijven uit. Er komen nog meer vragen als haar moeder tijdens een restaurantbezoek voor Katharina onbegrijpelijke opmerkingen maakt. Opmerkingen – deels in het Duits – over ene  Friedrich, over Texel en over de baby die alles verpestte. Helena lijkt in sterke mate verward. Een arts stelt vast dat ze snel achteruit zal gaan, er is sprake is van een erfelijke kwestie. Helena wordt dan opgenomen in een verzorgingshuis, waar Katharina haar vrijwel dagelijks bezoekt. Tijdens die bezoeken laat Helena regelmatig iets los over het verleden, waardoor Katharina er steeds minder van snapt. ‘Kat was niet meer wie ze dacht te zijn.’

In de jaren die volgen, vertelt haar moeder steeds meer, totdat ze in 1980 overlijdt. Katharina besluit daarna op onderzoek uit te gaan aan de hand van alles wat ze weet. Haar speurtocht brengt haar naar Texel, waar haar moeder in het laatste oorlogsjaar een poos heeft gewoond, een grote liefde heeft beleefd en zwanger is geworden. De gevolgen daarvan zijn groot voor Helena en ook voor Katharina. De ontdekking dat haar biologische vader een Duitse arts was, zet haar leven op z’n kop.

De ontdekkingen roepen bij Katharina schaamte op en een schuldgevoel. Er zijn nieuwe vragen, over haar identiteit, over haar bestaansrecht. Een en ander wordt sterker tijdens haar zwangerschap. Met Peter erover praten doet ze, zoals gezegd, niet. Met alle gevolgen van dien, zoals blijkt tijdens hun rit op het eiland. Het ernstige ongeluk waarin die rit eindigt, lijkt symbool te staan voor haar persoonlijke crisis en hun vastgelopen relatie.

Als lezer weet je al snel dat er in Soms sneeuwt het in april sprake is van een geheim is en ook is al gauw duidelijk wat de aard is van het dat geheim. Dat laatste hangt samen met de opbouw van het boek, waarbij de verschillende perspectieven en tijdlagen elkaar afwisselen. Dat doet echter niets af aan de spanning in het verhaal. Als een rode draad loopt namelijk door het boek de vraag welke invloed het door Katharina ontdekte familiegeheim heeft op haarzelf, op haar relatie met Peter, en op haar houding ten opzichte van haar ongeboren kind. De complexiteit van deze vragen houdt de aandacht van de lezer tot het einde vast.

Het verhaal is ingebed in historische gebeurtenissen, de Tweede Wereldoorlog en in het bijzonder de gebeurtenissen op Texel aan het eind van de oorlog. Interessant is hoe de opstand van de Georgische soldaten die begin april 1945 op het eiland plaatsvond, een plek heeft in het verhaal. De auteur is daarbij zorgvuldig te werk gegaan. De door haar beschreven situatie klopt met de feiten. Hierdoor heeft de roman een extra laag.

De roman is in een rustige en integere stijl geschreven. Nergens is Janneke Siebelink uit op sensatie of velt ze een oordeel. Haar manier van vertellen is menselijk en empathisch.

Daarmee is deze nieuwe vertelstem in alle opzichten een aanwinst in het literaire landschap.  Soms sneeuwt het in april is een roman die naar meer smaakt.

Janneke van der Veer