Geschiedenis in een oogopslag

Historische atlas van de Lage Landen – Sieg Monten –– Omniboek – 366 blz.

Historicus Sieg Monten behandelt in zijn boek de politieke geschiedenis van de Lage Landen tussen ruwweg 814 en 1256. In deze vierhonderd jaar transformeerden de Frankische gouwgraafschappen zich tot landsheerlijke soevereine vorstendommen die onderworpen waren aan de Franse koning en de keizer van het Heilig Roomse Rijk. Het unieke van dit werk is dat de auteur deze evolutie schetst aan de hand van een dertigtal zwart-witkaarten die hij zelf heeft opgemaakt.

De betrokken tijdsperiode start met Lodewijk de Vrome. Onder de regering van deze zoon van Karel de Grote krijgt de lokale bestuurlijke basis van het Frankenrijk met de uitbouw van een netwerk van gouwen, zijn definitieve gestalte. Verder werkt hij de zogenaamde Ordening van het Rijk uit om een verdeling van het rijk tussen de mannelijke erfgenamen te voorkomen.

Toch valt het rijk uiteen waarbij de Lage Landen vooral in het Duitse Rijk terecht komen met uitzondering van het graafschap Vlaanderen dat een leen wordt van de Franse koning. In de vier beschouwde eeuwen doet zich in het centrale gezag in deze twee grote gebieden een belangrijke verandering voor. In de tiende eeuw is het gezag van de eerste Duitse vorsten sterk, dat van de eerste Franse koningen zwak. Deze laatsten slagen erin door een vlotte erfopvolging hun macht en territorium uit te breiden. Het Duitse kiesrecht, de Investituurstrijd en interne rivaliteiten tussen de Hohenstaufen en de Welfen leiden tot de ondergang van het Duits centraal koninklijk gezag.

Sieg Monten heeft de betrokken tijdsperiode ingedeeld in 27 hoofdstukken van telkens ruwweg 10 à 20 jaar. Ieder hoofdstuk wordt ingeleid met een zelf gemaakte kaart waarin o.m. de begrenzingen van de diverse territoriale entiteiten (heerlijkheden, (mark)graafschappen, hertogdommen,…) zijn opgenomen naast aanduiding van belangrijke plaatsnamen of plekken waar zich een gebeurtenis van betekenis zoals een veldslag heeft voorgedaan. De auteur wijst in zijn inleiding op een aantal uitdagingen zoals de kustlijn van de Lage Landen en de exacte afbakening van de soms talloze vorstendommen. Telkens wordt gebruik gemaakt van eenzelfde schaal en legende. De grote meerwaarde is dat je moeiteloos verschillende tijdsvensters kunt vergelijken en in een oogopslag de evoluties en veranderingen in de territoriale begrenzingen ziet. Tot slot zijn voor en achter in het boek nog twee extra historische taalkaarten opgenomen.

De bevattelijke teksten in de hoofdstukken zelf worden ingeleid door een kort overzicht van de belangrijkste hoofdpunten in de betreffende periode. Vooral politieke gebeurtenissen komen aan bod die vervolgens hun effect hebben op de grenzen van territoria. Het boek staat dan ook vol met namen en data. Gelukkig is er plaats voor andere maatschappelijke of landschappelijke aspecten. Zo komen we de betekenis te weten van benamingen zoals ‘Vlaanderen’ of ‘Holland’. Er wordt stilgestaan bij de klimaatverandering vanaf het jaar 1000 die niet alleen leidde tot betere oogsten maar ook een belangrijk effect had op de landschapsvorming in de kustgebieden. Zelfs hoe en wanneer de legende van Manneke Pis is ontstaan kom je te weten.

De auteur heeft geen gebruik gemaakt van primaire bronnen maar veel overgenomen van bestaande publicaties. Het gevolg is dat hier en daar een onnauwkeurigheid is binnengeslopen. Achter in het boek zijn nog diverse stambomen opgenomen en een bibliografie. Jammer dat een index ontbreekt.

De Historische atlas van de Lage Landen is een originele en zeer toegankelijke publicatie voor wie meer wil weten over de geschiedenis van de Lage Landen in de vroege en hoge middeleeuwen.

Kris Muylle