De schoonheid van de verborgen hand

Tijdgeest  – Rik Torfs – Ertsberg – 197 blz.

Somberheid is een opvallend kenmerk van onze huidige tijdgeest. Mentale gezondheid is een belangrijk begrip geworden. Stress, burn-out en depressie loeren constant om de hoek. We spreken dan nog niet over de klimaatverandering, de coronapandemie of een oorlog in onze achtertuin. Bovendien voelt de tijdgeest knellend aan. De vraag is of we deze omknelling volgen of er juist tegen ingaan. Twee belangrijke vragen die aan de basis liggen van dit boek.

Auteur Rik Torfs is een kerkjurist die vrij goed gekend is bij het grote publiek door zijn regelmatige deelnames aan televisieprogramma’s. Hij heeft de gave vrij ingewikkelde vraagstukken op een eenvoudige manier uiteen te zetten. Kwinkslagen en persoonlijke anekdotes zijn hierbij nooit ver weg. In Tijdgeest maakt hij er overvloedig gebruik van.

Het boek bestaat uit drie grote delen. In de eerste vier hoofdstukken schetst hij een theoretisch kader. Er zijn twee instrumenten bij uitstek die helpen om de tijdgeest te kennen. Enerzijds zijn dat de taboes. Vroeger hoorden mensen te trouwen, op echtscheiding rustte de vloek van de goegemeente. Abortus was niet toegelaten. Holebi’s hadden geen rechten. Daar is nu verandering in gekomen maar tegelijk zijn er nieuwe taboes ontstaan. Elke tijd trekt nieuwe grenzen. Racisme en seksisme zijn strafbaar. Sommige taboes zijn zuiver moreel van aard. Elke relativering van de problematiek van mentale gezondheid bijvoorbeeld wordt door de maatschappij moreel veroordeeld. Anderzijds vormt de vooruitgangsgedachte een tweede instrument om de tijdgeest te vatten. De mens, en zeker de westerse mens, kan niet zonder de droom dat hij almaar vooruitgaat. Elke generatie vindt dat ze het beter doet dan de vorige.

In het tweede deel analyseert Rik Torfs de tijdgeest. Vijf aspecten komen hierbij aan bod: de vrije meningsuiting, de universiteit, het slachtofferschap, de hoofdzonden en ten slotte geloof en wetenschap. In het hoofdstuk over slachtofferschap waarschuwt hij voor het gevaar dat dit begrip een morele categorie wordt. Het medeleven met slachtoffers is zo groot dat het soms lijkt alsof ze ipso facto goede mensen zijn. Slachtoffers kunnen best moreel verwerpelijke personen zijn. Nauw verwant met slachtofferschap is de lof der kwetsbaarheid. In onze tijd toont een geëmancipeerde man zijn gevoelens, zelfs als hij ze niet heeft. Dit heeft twee mogelijke nadelen. Enerzijds wordt het als onaanvaardbaar beschouwd mensen aan te bevelen afstand te nemen van opgelopen wonden. Mentale problemen worden meer en meer gemedicaliseerd. Hun onaantastbaarheid vergroot hierdoor en de stimulans om er afscheid van te nemen vermindert. Vervolgens kan een softer imago een instrument zijn dat door machtigen wordt gebruikt om hun positie te versterken aldus Rik Torfs. Een werknemer wordt hierdoor niet alleen afhankelijk van de bevelen van zijn CEO maar ook van zijn gevoelens.

Het laatste deel kan opgesplitst worden in twee subdelen. Eerst biedt Rik Torfs een drietal rasters aan die mensen spontaan kunnen hanteren om te kijken naar wat leeft of beweegt in hun tijd. Tot slot beschrijft de auteur drie manieren om met de tijdgeest om te gaan. Naast humor en de keuze voor de weg vooruit komt hij uiteindelijk terecht bij het Mattheüsevangelie meer bepaald bij de zin: ‘Als je iets uit barmhartigheid geeft, laat dan je linkerhand niet weten wat je rechterhand doet’. De schoonheid van de verborgen hand noemt Torfs het. Ze houdt een dubbele levenswijsheid in: ze verhindert eigendunk en ze laat zien dat we niet altijd moeten tonen wat we doen of wie we zijn, ook al hunkert de tijdgeest ernaar en verlangt hij uiterlijk vertoon, drama en theater.

Tijdgeest is een aan te bevelen boek voor wie onze huidige tijd beter wil begrijpen. Het zet aan om zelf na te denken over onze huidige tijd(geest).

Kris Muylle