De kaart die een stad moest redden

De wereld van Marcus Gerards – Koen Goeminne (red.) – De Boekenmaker – 288 blz.

In het midden van de zestiende eeuw moet Brugge met lede ogen toezien hoe de stad langzaam maar zeker naar de achtergrond van het Europese handelstoneel verschuift. Kosten noch moeite worden gespaard om het tij te keren. De zeeverbinding wordt bevaarbaar gehouden en de scheepvaart gestimuleerd. De opmaak van een stadsplan, het ultieme middel om Brugge vervolgens als een toegankelijke handelsstad te promoten wordt in 1561 toegewezen aan Marcus Gerards.

De ideale wereld

De kunstenaar laat er niet veel gras over groeien. In nauwelijks vijftien maanden klaart Gerards de klus volgens de wensen van de stad. In de archieven staat letterlijk de eis van het stadsbestuur om de cartografische realiteit te manipuleren. Zo luiden de instructies dat de waterwegen tussen Brugge en Sluis breder moesten voorgesteld worden dan ze in werkelijkheid waren. Verder geeft Gerards de stad weer in een meer ideale en gestructureerde vorm dan in werkelijkheid het geval was. Belangrijke gebouwen zoals stadspoorten worden overdreven groot weergegeven. In de straten ontbreken mensen en verkeer. Dit alles draagt bij tot een gevoel van harmonie, orde en veiligheid.

Het opzet van de stad mislukte: de gouden tijd keerde niet terug. De messingplaten werden met zorg bewaard en de kaart werd verschillende keren herdrukt. In talrijke huizen in Brugge en omgeving vind je de gedetailleerde kaart in posterformaat terug. Door zijn gedetailleerdheid verschaft het plan heel wat inzichten over het Brugge van die tijd.

Een multidimensionale benadering

De wereld van Marcus Gerards brengt vroegere bevindingen samen met recent onderzoek. Het boek is opgebouwd uit drie delen met in totaal achttien thematische bijdragen van een vijftiental historici, kunsthistorici en archeologen. De verschillende artikels bieden een multidimensionale analyse die de lezer meeneemt in culturele en historische aspecten maar die ook dagdagelijkse elementen behandelt zoals de drinkwatervoorziening of de ontspanningsmogelijkheden (kaatsbanen, schuttersgilden). Hier en daar is zelfs plaats voor een knipoogje zoals een plassend vrouwtje.

In het eerste deel wordt uitgebreid stilgestaan bij de stad Brugge en Marcus Gerards. De opdracht, creatie, (planimetrische) nauwkeurigheid en geschiedenis van de kaart komen aan bod net als een biografie van Marcus Gerards. De stad Brugge en het maritieme cultureel landschap van de Zwinmonding anno zestiende eeuw worden vervolgens onder de loep gehouden.

Het tweede deel zoomt vervolgens verder in op de kaart. Uitgebreide aandacht gaat uit naar de hydrografie van Brugge, de scheepvaart en het landschap rond de stad en de verbinding met de zee. Verder komen ook de verdwenen gebouwen en verdwenen en verborgen straten aan bod.

Een beknopt derde deel legt de focus op de Marcus Gerardskaart als waardevol onderzoeksinstrument voor historisch en archeologisch bouwblok- en huizenonderzoek. Zo wordt bijvoorbeeld de afgebroken Eekhoutabdij uitgebreid besproken.

Standaardwerk vol visuele pracht

De uitgave is zeer fraai vormgegeven met een harde kaft en een aangename en overzichtelijke lay-out. Talrijke kleurenillustraties begeleiden de tekst. De kaart zelf van Marcus Gerards is niet opgenomen in het werk (tenzij in heel klein formaat) maar de talrijke, soms paginagrote fragmenten uit de kaart boeien door de vele details. De vlot leesbare bijdragen zijn geschreven door vakspecialisten en bieden een overzicht van de huidige stand van zaken over het onderzoek van de kaart. Achter in het boek vinden we nog eindnoten en de bibliografie. Jammer dat bij dergelijk werk geen index aanwezig is.

De wereld van Marcus Gerards is meer dan een historisch overzicht: het is een levendige reconstructie van een stad in transitie, een lofzang op de kunst van de cartografie, en een diepgaande studie van het stedelijke en maritieme erfgoed van Brugge. Dit boek is niet alleen een verrijking voor Bruggeliefhebbers, maar ook een bron van inspiratie voor iedereen die gefascineerd is door geschiedenis, cultuur en de verhalen die kaarten kunnen vertellen.

Met zijn multidisciplinaire aanpak en visuele allure mag De wereld van Marcus Gerards zonder twijfel een standaardwerk worden genoemd dat nog jaren relevant zal blijven voor historisch en archeologisch onderzoek.

Kris Muylle