Al wat leeft – Jason Roberts
Twee denkers, één natuur
Jason Roberts’ Al wat leeft is een diepgaande biografie die de levens en de tegengestemde denkbeelden van Carl Linnaeus (1707-1778) en Georges-Louis de Buffon (1707-1788) in kaart brengt, twee sleutelfiguren in de achttiende-eeuwse natuurwetenschap.
De Zweedse botanicus Linnaeus is de architect van het moderne classificatiesysteem van planten en dieren. Zijn taxonomische indeling gebaseerd op binomiale nomenclatuur en hiërarchische ordening was revolutionair in zijn eenvoud en bruikbaarheid. Roberts laat zien hoe Linnaeus’ werk verankerd was in een religieus wereldbeeld: elke soort had een vaste, door God bepaalde plaats. Zijn classificatiesysteem was dus niet louter een wetenschappelijk hulpmiddel, maar ook een morele en theologische ordening van de schepping. In zijn streven naar orde weerspiegelde zich de overtuiging dat de natuur een rationeel en harmonieus geheel vormde, dat de mens slechts hoefde te ontdekken en te benoemen.
Parallelle biografie
Buffon keek met een gans andere blik naar de wereld. Als directeur van het Jardin du Roi in Parijs en auteur van het monumentale Histoire naturelle zag hij de natuur als iets levends en veranderlijks. Hij verwierp Linnaeus’ rigide indeling en stelde voorzichtig dat soorten konden veranderen, dat klimaat en geografie hun vorm bepaalden, en dat de aarde veel ouder was dan de Bijbel suggereerde. Hij bereidde zo de weg voor het latere evolutiedenken. Hoewel Linnaeus vandaag bekender is, gaat Roberts’ sympathie duidelijk uit naar de Fransman. Buffon was ook bij zijn tijdgenoten geliefder: tienduizenden woonden zijn staatsbegrafenis in Parijs bij, terwijl Linnaeus slechts een eenvoudige uitvaart kreeg in Zweden. Toch portretteert Roberts Linnaeus niet louter als een dorre systematicus. Hij beschrijft levendig hoe Linnaeus zijn jonge ‘apostelen’ uitzond naar verre oorden om nieuwe soorten te verzamelen en zijn systeem op wereldschaal te toetsen. Deze gevaarlijke reizen breidden het netwerk van de Zweed tot ver buiten Europa uit.
Het geïllustreerde boek is gestructureerd als een parallelle biografie, waarin Roberts de levenslopen van beide mannen volgt van hun jeugd en opleiding tot hun wetenschappelijke doorbraken en publieke erkenning. Hij verweeft persoonlijke details met bredere historische contexten, zoals de opkomst van verlichtingsdenken, de rol van academies en koninklijke tuinen, en de spanningen tussen kerkelijke dogma’s en empirisch onderzoek. Zo laat hij zien hoe Buffon in zijn Parijse tuin levende dieren observeerde in plaats van ze enkel te classificeren, en hoe hij zich verzette tegen de starheid van Linnaeus’ systeem.
Spanning tussen classificatie en beschrijving
Roberts’ stijl is verhalend en toegankelijk zonder de academische nauwkeurigheid uit het oog te verliezen. Hij baseert zich op primaire bronnen zoals brieven, manuscripten en contemporaine publicaties zoals blijkt uit de uitgebreide bibliografie. Zijn portrettering van Linnaeus en Buffon is genuanceerd. Hoewel hij Buffon als de meer vooruitstrevende denker presenteert, erkent hij ook Linnaeus’ methodologische invloed en zijn rol in het institutionaliseren van biologische kennis. Daarbij schuwt hij Linnaeus’ schaduwzijden niet: in de tiende editie van Systema Naturae voegde hij raciale categorieën toe die Roberts scherp duidt als ‘een spektakel van onwetendheid vermomd als geleerdheid’.
Een belangrijk thematisch element in het boek is de spanning tussen classificatie en beschrijving, tussen systeem en ervaring. Linnaeus’ werk staat voor de neiging om de wereld te ordenen en te beheersen, terwijl Buffon de complexiteit en veranderlijkheid van de natuur benadrukt. Roberts gebruikt deze tegenstelling als lens om bredere epistemologische vragen te stellen: hoe ontstaat kennis, welke rol speelt context, en hoe verhouden wetenschappelijke systemen zich tot de werkelijkheid die ze proberen te beschrijven? Verder besteedt Roberts ook aandacht aan de invloed van beide personen op latere natuurwetenschappers zoals Lamarck.
Reflectie op wetenschappelijke ordening
Al wat leeft is meer dan een biografie: het is een doordachte reflectie op hoe wetenschap ontstaat uit overtuiging, context en rivaliteit. Roberts toont hoe de zoektocht van Linnaeus en Buffon naar orde en betekenis niet alleen de biologie vormgaf, maar ook ons eigen denken over de natuur. Zijn boek herinnert eraan dat kennis nooit losstaat van de tijd en de mensen die haar scheppen.
Kris Muylle
Boek bestellen!
