Boeiend boek over de Arbeitseinsatz

Dwangarbeid in Duitsland – Ted H.P. de Wolf – GiST – 334 blz.

Al snel na de bezetting van ons land, in 1940, gingen de Duitsers arbeidskrachten werven voor hun oorlogseconomie. Er heerste een tekort aan arbeiders omdat grote aantallen mannen waren gemobiliseerd voor het leger. In eerste instantie gebeurde dat op vrijwillige basis, maar naarmate de tijd vorderde steeds meer onder dwang. Op 7 mei 1943 vaardigde de bezetter uit dat alle mannen van 18 t/m 35 jaar zich moesten melden bij een arbeidsbureau. Veel vrijstellingen voor bijzondere beroepsgroepen waren er niet. Wilde men niet, dan was onderduiken vaak de enige andere mogelijkheid. Ook Koos de Wolf, zoon van een horlogemaker uit Delft, was een van de ongelukkigen. Omdat hij bang was voor represailles die zijn vader konden treffen, meldt hij zich aan en wordt naar Duitsland gezonden.

Na een lange reis per trein – onderweg sluit hij zijn eerste vriendschap met Arie – komt hij aan in Sindelfingen, een kleine stad ten zuidoosten van Stuttgart. Koos wordt samen met andere Nederlanders en o.a. Fransen tewerkgesteld bij Daimler-Benz, producent van de Mercedes. Het lager waarin ze worden ondergebracht is oncomfortabel en het eten houdt ook niet over. Wel krijgt men voor het werk betaald, maar lang niet alles is voor geld verkrijgbaar, vooral levensmiddelen uitsluitend met bonnen. De Wolf weet de sfeer in de barakken uitstekend te treffen. Hij blijkt te moeten werken aan vliegtuigvleugels, wat hij verafschuwt. Door tot tweemaal toe flauwvallen te simuleren, wordt hij afgekeurd en krijgt hij een baan bij Suevia, een klokkenfabriek. Hier kan hij zijn oorspronkelijke beroep uitoefenen. Het lager kan hij verruilen voor een kamer van Suevia in het nabijgelegen Böblingen, waardoor zijn status van dwangarbeider aanzienlijk aangenamer is geworden.

In de avonduren gaat hij werken bij horlogemaker Früh. Hij ontvangt hiervoor bonnen om levensmiddelen e.d. te kopen. Hij verhandelt een groot deel ervan met zijn voormalige kameraden in het Daimler-lager voor geld, dat zij toch niet kunnen gebruiken. Zo leidt hij een redelijk comfortabel bestaan. Hij gebruikt zijn maaltijden in een restaurant. Ook frequenteert hij regelmatig de kroeg van Hablitzel, waar ook veel Franse dwangarbeiders komen. Hieraan komt een einde wanneer de geallieerden de omgeving zwaar beginnen te bombarderen. Er komen zelfs goede bekenden om het leven zoals zijn medereiziger van het begin, Arie. De gevolgen van de bommenregens zijn afschuwelijk: Van zowel het centrum van Böblingen als dat van Sindelfingen blijft maar weinig overeind staan. Hij wordt niet in een schuilkelder toegelaten, die vlak daarop een voltreffer de incasseren krijgt, weer veel geluk! Het is inmiddels begin 1945 en uiteindelijk veroveren de geallieerden de streek, waarna De Wolf kan terugkeren naar zijn familie in Delft.

Hij was grotendeels een bevoorrecht persoon. Zijn simulatie bij Daimler om er weg te komen, bleek gemakkelijker dan gedacht. Ook met zijn dwangarbeid had hij veel geluk om op zijn eigen vakgebied aan het werk te kunnen zijn.

De Wolf geeft een zeer indringende en realistische beschrijving van het leven van de diverse ‘soorten’ dwangarbeiders zoals de lagerbewoners en zij die het net iets beter hebben getroffen. De intense saamhorigheid van lotgenoten komt uitmuntend uit de verf. Ook maakt de auteur duidelijk onderscheid tussen de gewone bevolking in Duitsland en de fanatieke nazi’s. Hij vertelt ook over de relaties tussen de dwangarbeiders en de Duitse bevolking. Hoe intensief of blijvend die zijn is zeer verschillend. Ook de standpunten van de Duitse bevolking krijgen ruimschoots de aandacht. De gedachten die de dwangarbeiders over het thuisfront hebben, zijn soms zeer emotioneel, maar worden nergens melodramatisch.

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van De Wolf door een alwetende verteller in de derde persoon. Het is gebaseerd op de verhalen die Koos de Wolf aan zijn zoon Ted heeft verteld en op Teds nasporingen ter plaatse in de archieven van Daimler-Benz en de gemeenten Böblingen en Sindelfingen. Dus hebben we te maken met een voorbeeld van faction. Wat de structuur betreft nog een opmerking: tussen de oorlogsperioden komen we delen tegen, waarin bezoeken van De Wolf, zijn vrouw en zoon Ted worden beschreven aan de plekken waar zich in de oorlog alles heeft afgespeeld. Daaruit blijkt ook dat De Wolf niet haatdragend is tegenover het land waarin hij zijn dwangarbeidersperiode heeft beleefd.

Stilistisch moet de auteur een compliment worden gegeven voor de levendige beschrijving van de periode van dwangarbeid. Het is zeker interessant en boeiend. Het verhaal bevat vele tegenstellingen die door de auteur worden aangestipt of zelfs uitgebreid behandeld. Een pure aanrader voor belangstellenden. Boek bestellen!

Kees de Kievid