Humoristisch en deprimerend tegelijk

Handleiding voor poetsvrouwen – Lucia Berlin – Vertaling: Maaike Bijnsdorp, Lucie Schaap en Elles Tukker – Samenstelling: Stephen Emersen – Voorwoord van Maartje Wortel – Overamstel – 256 blz.

Lucia Berlin werd in 1936 geboren in Alaska. Na de oorlog verhuisde het gezin naar Santiago, Chili; daar zou op een dag haar eerste sigaret worden aangestoken door Prins Ali Khan. In haar volwassen leven was ze onderwijzeres. Ze schreef in totaal 76 korte verhalen. Berlin overleed in 2004. Handleiding voor poetsvrouwen bestaat uit 29 verhalen, geschreven tussen 1977 en 1999.

Handleiding voor poetsvrouwen bevat het beste werk van Lucia Berlin. In een krachtige mix van humor en melancholie belicht ze de wonderen van het alledaagse. De vrouwen in haar verhalen zijn verloren, maar ze zijn ook sterk, slim en buitengewoon oprecht. Het zijn lifters, harde werkers, slechte christenen die zich begeven in een wereld vol jockeys, doktoren en telefonisten. Ze lachen, ze treuren, ze drinken – en telkens weet Berlin, met de scherpte van Lorrie Moore* en de vastberadenheid van Raymond Carver**, ze stuk voor stuk voor altijd een plek te geven in ons hart.

In Handleiding voor poetsvrouwen staan de kleine, dagelijkse gebeurtenissen centraal. Berlin schetst mooie observaties van het alledaagse bestaan. Het gewone maakt ze als het ware bijzonder. In eerste instantie lijken de verhalen niet per se naar een plot toe te werken, maar toch heeft ieder verhaal een afsluiting.

Berlin maakt de verhalen humoristisch en deprimerend tegelijk. Het is grappig zonder dat je erom moet lachen. Het is soms pijnlijk zonder dat het te erg of te duister is. Leedvermaak is immers ook een vorm van humor, en Berlin is er een ster in.

“De hele dag rijden de grote, lijkwagenachtige Cadillacs van Care Ambulance achteruit de parkeerhavens direct links van die van de eerste hulp in. De hele dag door zeilen vlak voor mijn raam de brancards langs op weg naar de bestralingsafdeling. De ambulances zijn grijs, de chauffeurs zijn in het grijs, de dekens zijn grijs en de patiënten zijn grauwgrijs, behalve de plaatsen waar de arts met een oogverblindend felrode markeerstift een kruis op hun schedel of keel heeft gezet.”

Uiteraard is het ene verhaal beter dan de andere. Met name van het titelverhaal Handleiding voor poetsvrouwen, het licht sadistische Fantoompijn, het zeer grappige Eerste hulp, aantekeningen, 1977 (waaruit het citaat hierboven komt) en het wat meer zielige Carmen, heb ik erg genoten.

Ik begrijp wel dat er elf jaar na de dood van Berlin nog steeds mensen verliefd kunnen worden op haar werk, zoals Maartje Wortel. Berlin was een schrijfster van grote klasse.

Felice Beekhuis

*Lorrie Moore(1957) is in Nederland niet erg bekend. In de VS wordt ze geroemd vanwege haar grappige en ontroerende korte verhalen.
**Raymond Carver(1938-1988) staat bekend om zijn puntige, schijnbaar laconieke korte verhalen.