De iconische rots

De Akropolis van Athene – Eric M. Moormann en Janric van Rookhuijzen – Prometheus – 413 blz.

De Akropolis van Athene hoeft nauwelijks voorgesteld te worden. Zelfs wie de Griekse hoofdstad nooit heeft bezocht ziet in zijn gedachten de iconische rots oprijzen bekroond door de Grote Tempel. Deze plaats heeft een rijke en boeiende geschiedenis gekend. Even interessant is de hoge symbolische en politieke waarde van de Akropolis van Athene zo leert ons het gelijknamige boek van emeritus hoogleraar klassieke archeologie Eric M. Moormann en onderzoeker en docent Janric van Rookhuijzen.

De vroege geschiedenis van de rots is in de nevelen van de tijd gehuld. Mythische koningen en helden duiken op in de oude verhalen. Archeologisch is er weinig terug te vinden van het oudste begin pakweg 3.500 tot 2.500 jaar geleden. Feit is dat geleidelijk de godin Athena de scepter zal zwaaien op de hooggelegen plaats. Oude fundamenten wijzen op de vermoedelijke aanwezigheid van een drietal tempels. Verder sierden een aantal kleinere gebouwtjes (okoi genaamd) en ‘een woud van beelden’ de site.

480 v.C. is zonder meer een annus horribilis voor de Atheners. De Perzen plunderen de stad en steken volgens de Griekse geschiedschrijver Herodotus de hele Akropolis in brand. De site wordt niet onmiddellijk heropgebouwd maar pas enkele decennia later onder de grote staatsman Perikles. De Atheense hegemonie in de militaire Delisch-Attische Bond zorgt voor een ongekende geldstroom naar de stad die in de nieuwe tempels – de schathuizen bij uitstek – wordt ondergebracht. Een voor een overlopen de auteurs de gebouwen die nu nog deels of niet meer te zien zijn. Het gebouw waaraan de Akropolis zijn aanzienlijke cultuurhistorische belang te danken heeft is de Grote Tempel van Athene. Pas later zal de naam Parthenon opduiken wat letterlijk ‘maagdenhuis’ betekent. Vanaf ruwweg 400 krijgt het gebouw gedurende 1000 jaar de functie van christelijke kerk en kathedraal. Maria neemt de plaats in van de godin Athena. Tegelijk functioneert de Akropolis als fort en hoofdkwartier van de militaire macht van Athene.

Die functie blijft de Akropolis behouden na de verovering van de Osmanen in 1456. De Grote Tempel krijgt nu de functie van moskee. Op 26 september 1687 belegeren de Venetianen de rots. Bij een bombardement implodeert de Grote Tempel. Het gebouw dat we nu zien is slechts een schim van het oorspronkelijke. De Engelse lord Elgin zal het later nog verder uitkleden onder meer door de toe-eigening van een aantal stukken die nu in het British Museum te zien zijn. De eventuele teruggave vormt nog altijd een zeer gevoelig onderwerp tussen beide landen. Het huidige ruïnelandschap op de Akropolis is het resultaat van een uitgebreid herstelprogramma op het einde van de negentiende eeuw. Toen werd het rijke postklassieke verleden uitgewist.

Naast de geschiedenis van de Akropolis komt ook de grote symboliek van de site aan bod. Voor de Grieken is het de ziel van hun natie. Vooral na de Tweede Wereldoorlog – aangewakkerd door de angst voor het opkomende communisme – wordt het een breed begrepen symbool van democratie. Nochtans heeft de Akropolis weinig te maken met democratie. De rots was het belangrijkste heiligdom. De democratie is ontstaan op de Pnyx, waar de volksvergadering zetelde en op de Antieke Agora waar de belangrijkste instituties te vinden waren. De Akropolis zal ook het cultureel symbool van Europa worden waar ‘de meest essentiële aspecten van de Europese identiteit zijn ontstaan: Democratie, Filosofie, Theater, Wetenschappen, Kunsten. Wederom: geen van deze genoemde domeinen is uitsluitend Europees en uit geen enkel bewijsstuk blijkt dat ze op de Akropolis zijn ontstaan. Verder is het maar een kleine stap van Europese identiteit naar Europese superioriteit.

De Akropolis van Athene is zonder meer een referentiewerk in de schaarse literatuur omtrent de Akropolis. De bewuste reiziger die de rots bezoekt krijgt een zeer goed geïnformeerde reisgezel mee. De auteurs zijn kritisch ingesteld en geven goed onderbouwde en genuanceerde standpunten. In de tekst wordt met een nummering verwezen naar een plattegrond van de Akropolis. Wie het nieuwe Akropolismuseum bezoekt zal een en ander zeer goed kunnen situeren. Het boek bevat veel verwijzingen naar tentoongestelde kunstwerken. Verder zijn tal van citaten en beschrijvingen opgenomen van reizigers doorheen de eeuwen. Een notenlijst, register en indrukwekkende bibliografie vervolledigen dit goed onderbouwde werk dat geïllustreerd is met 78 afbeeldingen in zwart-wit en 32 kleurenafbeeldingen.

De auteurs besluiten: ‘Hoog boven Athene prijkt de kortdurende klassieke glorie van Griekenland. Maar wie daar zoekt naar dat ene moment in het verleden, stuit, onder ontelbare lagen van steen, marmer, gebeden en gedachten, op de millennia oude heiligheid van deze vreemde rots.’

Kris Muylle