De mythe Cruijff ontrafeld

Johan Cruijff. De biografie – Auke Kok – Hollands Diep – 639 blz.

De verlosser (El Salvador) is een bijnaam die Johan krijgt toegedicht in Spanje – wat overigens niet klopt, het is een Nederlandse ‘vinding’ – en die goed weerspiegelt hoe voetbalfans naar hem keken. Velen beschouwen hem als de beste voetballer ooit, wereldwijd! Auke Kok heeft het levensverhaal van deze markante figuur in maar liefst drie jaar onderzocht. Hij heeft daarbij gebruik gemaakt “van unieke documenten” en “honderden interviews met klasgenoten, jeugdvrienden en –vriendinnen, medespelers, zakenpartners en familieleden”. Hier komt direct het eerste vraagteken opduiken: het gezin van Cruijff en de Johan Cruijff Foundation hebben vooraf bepaald niet aan de uitgave te zullen meewerken! Waarom niet, kun je je afvragen. De mensen die hem het naast waren, zijn vrouw en kinderen, zijn dus niet gehoord! Desondanks noemt Kok zijn werk De Biografie.

Johan als speler op het voetbalveld, Johan als coach naast het voetbalveld en Johan buiten de lijnen. Het zijn drie verschillende personen. Het is de verdienste van Kok dat hij alle drie Johans uitvoerig belicht. De lezer krijgt een zeer brede kijk op zijn leven en kan zich daardoor beter een oordeel vormen. De auteur schrijft niet alleen over zijn handel en wandel, maar probeert beargumenteerd uit te vinden wat daaraan allemaal ten grondslag ligt.

Er is al heel veel geschreven over Johan Cruijff, zodat veel van Koks verhaal geen nieuws meer is. Als je Johans naam invult bij Youtube is de lijst met resultaten indrukwekkend, inclusief de meezinger “Oei oei oei (dat was me weer een loei)” geproduceerd door Peter Koelewijn in 1969, waarbij Johan de strofen voor zijn rekening neemt. Alleen de ultieme kenners zullen de gegevens uit allerlei media kunnen vergelijken en bepalen of Kok ook iets nieuws vertelt, wat hij via zijn uitgebreide onderzoek te weten is gekomen. De waarde van dit boek is daarom het totaalbeeld dat Kok schetst. De voetbalheld kennen velen al, misschien kunnen de jongeren er nog wat van leren.

Er zijn zeker heel wat saillante zaken in De Biografie te vinden. Hoe zat het met de huwelijkstrouw van onze erkende familieman? Het onderzoek van Kok wijst waarschijnlijk uit dat die niet honderd procent genoemd mag worden – Carla uit Barcelona? Maar ja, veel kopstukken hebben daar ‘last’ van gehad, denk maar eens aan Kennedy, Clinton en Albert van België! Echter het zo breed uitmeten hiervan door Kok, brengt schade toe aan de familie en had best wat minder geprononceerd aan de orde kunnen komen.

Terecht roemt de auteur de rappe hersenen van Johan, die hem een steevaste voorsprong in handelen bezorgde, maar ook laat hij zien dat daaruit voortvloeiende ideeën met een langduriger denkproces meer hadden kunnen betekenen. Johan hield vaak stijf vast aan de resultaten van dat eerste proces. Hij wilde zijn gelijk!
Zo stipt de auteur nog meer negatieve kanten van Johan aan, zoals zijn gebrek aan tact en het veelvuldig bevorderen van zijn eigen financiële belangen. Maar hij zet daar dan direct weer positieve tegenover, zoals veel zorg voor anderen en zijn latere charitatieve instelling, uitmondend in de Johan Cruijff Foundation met o.a. de Cruijff Courts.

Het boek opent met een motto van Cruijff himself: “In zeker zin ben ik waarschijnlijk onsterfelijk”. Johan kende de roem die hem omhulde, maar het maakte hem ook onzeker: “waarschijnlijk”. Bijzonder daarbij is de passage waarin Kok vertelt dat Johan zo weinig plezier aan de wedstrijden beleefde, dat hij grote druk voelde. Er kan verondersteld worden dat hij dus leed aan iets wat op faalangst lijkt. Tegenover de geslaagde carrière als begenadigd voetballer en succesvol coach – vooral in Spanje – staat zijn mislukking in de zakenwereld. Dat zal zeker aan hem gevreten hebben.

Zo zeker als zijn uitspraken zijn (zie zijn bijnaam Het orakel), zo nerveus kon hij zich uiterlijk tonen met zijn nagelbijten en zijn kettingroken. Het Duitse blad Bild gaf hem de naam Der Wasem. Nadat hij met roken was gestopt – te laat want hij stierf aan longkanker – vond hij een vervanging in lolly’s. Het maakt zijn voorkomen zowel komisch als tragisch.

In een boek van ruim zeshonderd bladzijden kan veel gezegd worden. Kok heeft dat met grote precisie gedaan. Hij beantwoordt de vragen die op de achterzijde van het boek worden gesteld. Bovenal heeft hij de levensloop van Johan Cruijff op een rijtje gezet en de mens in hem op fabuleuze wijze naar voren gehaald. Daar had een bijgevoegde dvd met audio, video, foto’s en illustraties niet misstaan!!!

Je kunt er in een boog omheen lopen of de confrontatie aangaan. Direct na verschijning raakte Kok in een conflict, dat uitmondde in een rechtszaak. Hij had beweerd dan Johan uit zijn eigen Foundation jaarlijks één miljoen euro had ontvangen. De Foundation wilde het boek laten verbieden, maar de rechter besloot dat een inlegvel met rectificatie voldoende was. Wie dus een eerste druk bezit, zal er die rectificatie in vinden. In latere drukken wordt de mededeling weggelaten. Het geld kwam niet van de Foundation, maar van de Postcode Loterij. Tast deze zaak nu de geloofwaardigheid van het hele boek aan? Nee, daarvoor is Kok een te zorgvuldig journalist. Anderzijds heeft het dit boek een uitermate grote aandacht bezorgd, die de koopcijfers alleen maar positief zullen beïnvloeden.

In het boek ontbreken de bibliografie, het namenregister en de lijst met geïnterviewden. Het zou dit vuistdikke boek alleen maar nog dikker hebben gemaakt. Maar dit alles is wel te vinden op de site van de uitgever en van de auteur.

We zullen ons nog lang zijn gevleugelde uitspraken herinneren: “Elk nadeel heb z’n voordeel”, die onderdeel zijn gaan uitmaken van onze taalschat. Maar nog langer zullen de herinneringen aan zijn weergaloze spel binnen de lijnen beklijven, waarmee hij inderdaad een soort ‘onsterfelijkheid’ heeft gekregen. Laten we tot in lengte van dagen daarvan blijven genieten en ons voor de rest aansluiten bij nummer 14 zelf: voetbal is alles, de rest doet er niet toe.

Kees de Kievid