De paradox van informatie

We informeren ons kapot – Ignaas Devisch – De Bezige Bij – 255 blz.

In een tijdperk waarin informatie overal en altijd beschikbaar is, zou je verwachten dat we beter geïnformeerd zijn dan ooit. Toch laat de Belgische filosoof Ignaas Devisch in zijn boek We informeren ons kapot zien dat de overvloed aan informatie niet noodzakelijk leidt tot meer inzicht of kennis. Integendeel, deze overvloed lijkt juist te zorgen voor verwarring, oppervlakkigheid, bewustzijnsvernauwing en een diepere kloof in onze samenleving. In een kritische beschouwing van de moderne informatiemaatschappij combineert Devisch filosofische inzichten met maatschappelijke analyses en reikt praktische handvatten aan om met deze uitdagingen om te gaan.

De infocratie

Een van de centrale begrippen in het boek is infocratie, een term afkomstig van de filosoof Byung-Chul Han. Infocratie verwijst naar een samenleving waarin informatie een dominante rol speelt en waar controle over informatie gelijkstaat aan macht. De drijfveer van de infocratie is aandacht. Devisch beschrijft hoe onze samenleving in korte tijd is getransformeerd tot een systeem waarin aandacht een strategisch goed is geworden. Sociale media en algoritmen sturen onze informatieconsumptie en bepalen wat we zien, lezen en horen. Volgens Devisch is deze constante informatiestroom niet alleen een zegen, maar ook een vloek. Ze leidt tot permanente afleiding, oppervlakkige kennis en een groeiend wantrouwen in traditionele kennisinstituten zoals wetenschap en journalistiek. In de infocratie is het niet langer belangrijk wat je weet, maar eerder hoeveel aandacht je kunt trekken.

Devisch laat zien hoe deze ontwikkeling wordt gevoed door politieke en economische krachten. Politici en bedrijven maken gebruik van de eindeloze stroom aan informatie om ons te manipuleren, vaak zonder dat we ons daarvan bewust zijn. De infocratie creëert daarmee een paradox: we hebben toegang tot meer informatie dan ooit tevoren, maar het wordt steeds moeilijker om deze informatie kritisch te verwerken en te gebruiken.

De illusie van kennis

Een opvallend inzicht uit We informeren ons kapot is de discrepantie tussen de hoeveelheid beschikbare informatie en onze daadwerkelijke kennis. Devisch betoogt dat de overvloed aan informatie niet automatisch leidt tot een beter geïnformeerde samenleving. Integendeel, deze overvloed kan leiden tot wat hij ‘de illusie van kennis’ noemt: het gevoel dat we alles weten, terwijl we in werkelijkheid slechts oppervlakkige en vaak onvolledige inzichten hebben. De verspreiding van desinformatie en de rol van algoritmes die onze informatieconsumptie sturen, versterken dit probleem.

Devisch illustreert dit punt met voorbeelden uit de actualiteit, zoals de opkomst van complottheorieën en het groeiende wantrouwen in wetenschappelijke instellingen. Hij wijst erop dat deze verschijnselen niet zomaar ontstaan, maar het directe gevolg zijn van een informatiesysteem dat gericht is op snelheid en consumptie in plaats van op diepgang en betrouwbaarheid. De huidige snelheid van informatieverspreiding biedt weinig ruimte voor nuance of reflectie, waardoor we feiten en fictie steeds moeilijker kunnen onderscheiden.

Weloverwogen onwetendheid

Om de negatieve effecten van de informatiemaatschappij tegen te gaan, introduceert Devisch het concept van weloverwogen onwetendheid. Dit houdt in dat we selectiever omgaan met de informatie die we consumeren en leren negeren wat geen aandacht verdient. De homo sapiens mag gerust wat meer homo ignorans zijn. Volgens Devisch moeten we ons bewust worden van onze eigen beperkingen en accepteren dat we niet alles kunnen weten. Door bewust bepaalde informatiebronnen te vermijden, kunnen we onze mentale gezondheid beschermen en onze kritische denkvaardigheden versterken. Hij verwijst naar een interessante vergelijking die Jacques Derrida maakt. Deze Franse filosoof vergelijkt de omgang met de informatie met ons immuunsysteem. Bij een vaccinatie krijgen we een kleine hoeveelheid viruspartikels ingespoten. We moeten ons dus openstellen voor het virus vooraleer we er een afweermechanisme tegen kunnen ontwikkelen.

Deze benadering stelt ons in staat dieper na te denken over essentiële kwesties zonder afgeleid te raken door irrelevante details. Devisch pleit ervoor om onze informatiestroom te beperken en meer tijd te besteden aan reflectie en dialoog. Dit is volgens hem niet alleen een individueel proces, maar ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Als samenleving moeten we nadenken over hoe we omgaan met informatie en hoe we een cultuur van diepgang en betrouwbaarheid kunnen bevorderen. Op het einde van het boek geeft hij tien vuistregels om met elkaar in dialoog te gaan of – zoals hij het zelf zegt – georganiseerd ruzie te maken.

Durf te denken

Devischs pleidooi voor een bewuste omgang met informatie is niet alleen relevant, maar ook urgent. De kracht van dit laagdrempelig geschreven boek ligt in de combinatie van filosofische diepgang en maatschappelijke relevantie. Devisch slaagt erin om complexe ideeën op een toegankelijke manier te presenteren en de lezer aan te zetten tot introspectie. Hij doet dit door frequent te recapituleren en zaken wat anders te verwoorden.

In een tijdperk waarin informatie zowel een zegen als een vloek is, biedt We informeren ons kapot een broodnodige reflectie op hoe we kritisch en autonoom kunnen blijven denken.

Kris Muylle