Een intense liefde in de context van de theaterwereld
Gedeeld leven – Erik Vos – De Bezige Bij – 200 blz.
Theatermaker en toneelregisseur Erik Vos (1929) leek aanvankelijk voorbestemd om in de voetsporen te treden van zijn vader, die geneesheer-directeur was van Sanatorium Hellendoorn. Na het behalen van het diploma hbs ging hij dan ook geneeskunde studeren. Dat was het echter niet voor hem. Hij stopte met zijn studie en vertrok in 1950 naar Parijs met het doel mimespeler te worden. Dat idee was ontstaan na het herhaaldelijk zien van de film Les enfants du Paradis, waarbij Vos vooral gefascineerd was door de figuur van een clown. ‘Nooit vergeet ik die eerste beelden, in doodse stilte zag ik daar een clown op een ton zitten, alleen zijn blik was er, een wantrouwende blik. Dat nauwelijks bewegen van die witgeschminkte clown benam mij de adem. Het riep angst op, pijn ook, om de eenzaamheid en onbereikbaarheid van deze figuur’, schrijft hij in Gedeeld leven, waarin hij vertelt over zijn carrière in de theaterwereld en vooral ook over zijn leven met zijn vrouw, de schrijfster Inez van Dullemen (1925-2021).
De twee leerden elkaar in Parijs kennen, het begin van een lange en gelukkige verbintenis. ‘Ons leven was elke dag een feest en nooit was er verveling.’ Een leven van elkaar inspireren en ruimte geven om talenten te ontwikkelen, een leven van ontdekken, op welk gebied dan ook, van hang naar avontuur. ‘Na onze eerste nachten in Parijs begon een nooit eindigende reis naar wat we niet kenden, naar wat niet gepland was.’
Zeker niet gepland was het feit dat Inez van Dullemen getroffen werd door de ziekte van Alzheimer. Maar toen dat gebeurde en zij niet meer kon werken, stopte Vos ook met werken, om voor zijn vrouw te zorgen. Hoewel totaal anders – ‘in een cocon, min of meer afgesloten van de buitenwereld’ – zette hun leven zich in de twee jaren die volgden in zekere zin toch op dezelfde manier voort, als een soort ontdekkingsreis. Menigmaal stelt Erik Vos vragen over wat er gebeurt in het hoofd van Van Dullemen, in hoeverre er nog herinneringen zijn en of die voor haar bereikbaar zijn. Kan ze bij de beelden die zijn opgeslagen, of zijn die uitgewist? Universele vragen die menig lezer zal herkennen als hij of zij zelf te maken heeft gehad met een naaste die aan Alzheimer of een andere vorm van dementie leed. Daarbij blijft Vos zich een regisseur voelen: ‘Nu regisseer ik deze laatste fase van mijn leven met Inez. Een afscheidsregie, zonder publiek.’ Hij ervaart het als een voorrecht dat hij deze fase van het leven van zijn vrouw zo bewust mee mag maken.
Nauw verweven met hun persoonlijke leven, onlosmakelijk in feite, waren hun carrières als respectievelijk schrijfster en regisseur/theatermaker. Daarbij was zeker ook sprake van wederzijdse beïnvloeding. Vos schrijft: ‘Het dringt tot me door dat Inez me leerde hoe verbeelding en werkelijkheid een geheel vormen, niet van elkaar te scheiden zijn.’
Op diverse plaatsen in het boek citeert hij uit het werk van Inez van Dullemen, waarmee hij laat zien hoe ze hierin ervaringen en gebeurtenissen verwerkte, hoe ze erop reageerde. Zijn eigen loopbaan komt nog explicieter aan de orde. De lezer kan in grote lijnen zijn ontwikkeling volgen, vanaf het mimespelen in Parijs, het contact met zijn drie belangrijkste leermeesters Étienne Decroux, Pjotr Sjarov en Edward Gordon Graig, de toneelschool in Amsterdam waar hij afstudeerde in de richting regie, de oprichting van Toneelgroep De Appel, tot aan vele succesvolle regieopdrachten in binnen- en buitenland. Duidelijk naar voren komt ook hoe hij de functie van regisseur invulde. Acteurs kregen veel ruimte van hem, hij liet hen het beste in zichzelf spelen. Hij stimuleerde hen zichzelf te zijn in hun rol, improviserend, grenzen opzoekend en aansluitend bij de actualiteit. ‘Stel je zintuigen open en denk vooral niet aan de tekst. Vergeet de woorden. Zoek een plek in de ruimte waar je je onveilig voelt’, was zijn advies aan hen.
Aldus biedt Gedeeld leven een interessante en boeiende blik in de theaterwereld en de plaats die Erik Vos daarin vele jaren heeft ingenomen. Maar vóór alles is het boek een intiem portret van een liefde. Uit alles blijkt de enorme verbondenheid tussen Erik Vos en Inez van Dullemen, zelfs als haar ziekte zo ver is gevorderd dat kleine dialoogjes niet meer mogelijk zijn. Een ontroerend aaitje, een kortstondige blik van herkenning, samen naar muziek luisteren, de verhalen over vroeger die hij haar dagelijks vertelt. enz. enz. ‘We voelen ons verbonden zoals de vogels voor ons raam dat zijn. Die voeren daar zonder uitleg hun liefdesdansen uit, met de wind als getuige.’ Liefdevol en vaak in prachtige zinnen beschrijft Vos hoe hun samenzijn is. Ogenschijnlijk een klein leven, maar o zo intens en daardoor vol en groot. Toekomst doet er niet toe, het moment is belangrijk.
Gedeeld leven is geen boek om woordelijk weer te geven. Het is een boek om te beleven, te ondergaan, rijk aan emotie. Soms is Vos bijna pijnlijk gedetailleerd in alles wat hij over zijn vrouw en hun leven schrijft, maar bovenal is er sprake van oprechtheid, van authenticiteit. En daarmee is de cirkel rond en begrijpt de lezer dat hij zich ook in deze laatste levensfase van zijn vrouw regisseur noemde.
Boek bestellen!
