Erudiet vlechtwerk
De fantasten – Ian Buruma – Vertaling: Arthur Wevers – Atlas Contact – 355 blz.
Historicus Ian Buruma schrijft voor The New Yorker, The New York Review of Books en voor de NRC. Hij werkte mee aan documentaires voor de BBC en CNN. Momenteel is hij hoogleraar Democracy, Human Rights and Journalism aan het Bard College in New York. In 2008 ontving hij de Erasmusprijs voor zijn buitengewone bijdrage aan de Nederlandse cultuur. Tot zijn bekendste boeken horen De spiegel van de zonnegodin, Dood van een gezonde roker en Het loon van de schuld en 1945. Biografie van een jaar.
Deze keer kwam hij op het spoor van figuren die een bijrol speelden in de wereldgeschiedenis. In De Fantasten figureren Friedrich Weinreb, Felix Kersten en Aisin Gyoro Xianyu, beter bekend onder haar Japanse naam Kawashima Yoshiko.
Kawashima Yoshiko werd geboren als Manchuprinces. Haar vader, prins Su, gaf haar weg aan de Japanse edelman Kawashima. Ze had een merkwaardige verhouding met haar adoptievader. Hoewel hij veel ouder was, misbruikte hij haar waarschijnlijk. Toen ze ouder was, verliet ze hem en werd een dubbelspionne voor Japan en China. Ze was een meesteres in bedrog en dubbelspel die zich geregeld als man verkleedde. Ze wordt ook wel de oosterse Mata Hari genoemd. Er zijn verschillende boeken over haar geschreven die op veel vlakken een ander beeld van haar schetsen. Buruma heeft ze allemaal gelezen, legt ze naast elkaar en trekt zijn conclusies. Regelmatig moet hij zeggen dat hij de waarheid niet kent en niet kan achterhalen. Dit geldt ook voor de verhalen over Felix Kersten en in mindere mate voor Friedrich Weinreb.
Weinreb was een jood van Oostenrijkse origine over wie na de oorlog in Nederland veel is gediscussieerd. Tijdens de oorlog haalde hij joden over om te investeren in een vluchtplan naar Zwitserland. Voor een bedrag van 100 gulden en vaak ook meer, kwamen ze op een lijst te staan. Mensen op die lijst zouden volgens Weinreb met drie treinen Nederland verlaten en via België en Frankrijk naar het neutrale Zwitserland kunnen vluchten. De Duitsers kwamen in het bezit van die lijst en de meeste joden op die lijst haalden het eind van de oorlog niet. De treinen hebben alleen bestaan in de fantasie van Weinreb. Hoewel er na de oorlog toch kampen ontstonden van voor- en tegenstanders. De voorstanders geloofden in Weinrebs goede intenties en de tegenstanders zagen een verrader in hem die alleen uit was op eigen gewin.
Felix Kersten (bijnaam ‘de magische Boeddha’) werkte als de persoonlijke masseur van Heinrich Himmler. Hij werd een vertrouweling van Himmler en gebruikte vervolgens zijn invloed voor doelen die haaks stonden op die van de nazi’s. Hij probeerde op allerlei manieren joden te redden. Althans dat beweerde hij na de oorlog. Over hem zijn meerdere boeken verschenen die ook telkens weer een ander beeld schetsen van zijn doen en laten. Kersten was een bijzondere masseur die zijn vaardigheden had geleerd van een zekere dokter Ko. Een Chinees die nog voor de oorlog naar China vertrok en van wie geen enkel spoor is gevonden. Was deze Ko ook een verzinsel van Kersten? Kersten was de masseur van Himmler, maar hij behandelde meer mensen uit de hogere kringen. Hij verdiende er tonnen mee. Himmler leed aan hevige maagpijnen die alleen Kersten met massages kon weg krijgen.
Kersten beweerde dat hij had gehoord van het plan dat de hele Nederlandse bevolking zou worden afgevoerd naar Polen en dat Duitse boeren de plaats zouden innemen van de Nederlandse. Kersten, die Nederlandse voorouders had en lang in Scheveningen woonde, liet Himmler beloven om van dit plan af te zien. Het gebeurde dan ook niet. Heeft dit plan ooit bestaan? Ook hierover zijn de meningen verdeeld. Het lijkt een niet uitvoerbaar idee om zeven miljoen mensen te verplaatsen. Nederlanders werden bovendien door de Duitser gezien als Ariërs, een verwant volk. Toch werd Kersten na de oorlog onder andere onderscheiden door Prins Bernard voor zijn verdiensten.
De drie hoofdrolspelers in dit boek hebben gemeen dat ze hun tijdgenoten op een dwaalspoor hebben gezet. En nu ze allang dood zijn, bakkeleien historici met elkaar over wat er nu wel en niet gebeurd is met de drie. Bijzonder aan hen is ook dat ze op een gegeven moment in hun eigen fantasieën gingen geloven. Ian Buruma heeft hun levens in dit boek zodanig vervlochten dat er een boeiend en meeslepende verhaal is ontstaan. Wat waar is en wat niet blijft waarschijnlijk voor altijd duister.
Boek bestellen!
