Gestolen identiteit
De Oorlogsbruid – Nancy Richler – Vertaald door Tjadine Stheeman – Orlando Uitgevers – 365 blz.
In een zijkamertje van een grote feestzaal in Montreal zat Lily Kramer zwijgend tegenover haar kersverse echtgenoot. Er waren geen ramen en geen deur, alleen een gordijn waarachter de gasten, van wie ze eigenlijk niemand kende, bezig waren taart en haring met glaasjes brandewijn en wodka weg te spoelen. Lily en haar man zaten aan weerszijde van de sofa waarop ze, zo nam Lily aan, hun huwelijk moest consumeren.
Dit is de openingsscène van Nancy Richler ’s roman De oorlogsbruid. De in de eerste paar pagina’s opgetekende vervreemding blijft bij Lily de hele roman door. We leren snel dat Lily een Jiddisch sprekende vluchtelinge is, pas aangekomen in Montreal net na WO II en dat ze had verwacht te trouwen met Sol, die na een blik op haar wegloopt en haar achter laat. Sol’s broer Nathan vraagt haar dan met hem te trouwen.
De andere hoofdpersoon in het boek is Ruth, de dochter van Lily en Nathan. Het boek vertelt over haar leven bij haar vader. Het blijkt dat Lily al vroeg in haar leven is weggegaan en nooit meer teruggekomen is. Ruth voelt zich anders, omdat ze geen moeder heeft, of beter gezegd, wel een moeder heeft, alleen weet niemand waar ze gebleven is. Het boek springt regelmatig naar andere personages en andere tijden. Zo leer je langzamerhand de verhalen van de familie kennen, zoals van Lily tijdens haar huwelijk, maar ook haar leven in Polen en haar vlucht. Maar ook van Ruth, van klein kind tot volwassen vrouw. Ook door de inzichten van haar tante en haar oma’s leer je steeds meer hoe alles in elkaar zit en waarom Lily weg is gegaan. Heel langzaam ontstaat het beeld, waarin bij het eind van het boek Ruth de gehele waarheid kent. Of dit een happy end is, mag de lezer zelf bepalen.
Richler is vaardig in het creëren sympathieke personages. De jonge, onstuimige Sol en cynische ouder Ida Pearl, die in het begin van het verhaal als giftig en onaantrekkelijk geschetst worden, worden uiteindelijk mensen waarvoor je respect kunt hebben. De meest intrigerende delen van de roman zijn waarschijnlijk “de andere Lily “. Deze jonge vrouw stierf tijdens de oorlog, en liet een dagboek achter die Lily mee heeft genomen toen ze haar naam en leven als de hare aannam. In poëtische taal beschrijft deze Lily dromen, herinneringen en visioenen. Haar verhaal blijft cryptisch, maar belangrijk voor veel van de karakters.
De oorlogsbruid is een roman over overleven. Lily is letterlijk een overlevende van de oorlog, Bella is een overlevende van de pogroms van een eerdere generatie. De andere personages moeten allemaal hun weg te vinden om verliezen, vernederingen en hiaten te overleven in hun leven. Veel van de karakters zijn gevormd door de afwezigheid van een ouder en velen zijn diep getroffen door de verliezen van de oorlog. Soms zou je willen dat de geheimen zich wat sneller zouden ontvouwen, maar aan de andere kant blijft het boek je hierdoor nieuwsgierig maken naar het hoe en waarom. Groots en meeslepend zoals op het boek staat, gaat mij net wat te ver. Wel een mooi boek en een mooi tijdsdocument van Joodse overlevers in Canada.
Jeanine Notten
