Het mysterieuze heelal

Fractie van een pixel – George van Hal – Uitgeverij Nieuwezijds  – 199 blz.

De ruimtevaart heeft als belangrijke verdienste dat het onze eigen aarde en ons eigen bestaan in een heel ander perspectief plaatst. Op 24 december 1968 maakte astronaut Bill Anders de iconische Earth-risefoto waarbij de aarde te zien is als een kleurrijke bol met als achtergrond een zwart en leeg heelal.  Op 14 februari 1990 draaide de NASA de camera van hun ruimtesonde Voyager I om. Vanop een afstand van 6,4 miljard kilometer zag je door de wazige strepen van weerkaatst zonlicht de aarde als een onooglijk blauw stipje, een fractie van een pixel groot. Meteen is dit de titel van een bundeling van laagdrempelige bijdragen in bevattelijke taal over ruimtevaart en sterrenkunde. Wetenschapsredacteur George van Hal schreef deze voor De Volkskrant tussen september 2018 en mei 2021.

Na een inleiding van de Nederlandse ruimtevaarder André Kuipers volgen drie delen: de bemande ruimtevaart, de verkenning van ons zonnestelsel en tot slot de rest van ons universum. In het eerste deel blikt van Hal nog eens terug op enkele Apollomissies om vervolgens over te schakelen naar de huidige commerciële ruimtevaart van SpaceX en Elon Musk. Het bedrijf hoopt ‘binnen afzienbare tijd’ toeristen naar omhoog te sturen voor een panoramisch rondje om de aarde schrijft van Hal. De inkt van dit boek was nog niet droog of we waren in september 2021 getuige van de succesvolle lancering en landing van vier ruimtetoeristen door SpaceX. Verder komen ook de geplande projecten aan bod van verschillende landen naar de maan.

In het tweede deel volgt een verkenning van ons zonnestelsel. Van Hal beschrijft de verschillende missies naar de zon en een aantal planeten waarbij recente wetenschappelijke ontdekkingen aan bod komen. Eigenaardig is dat Venus en Jupiter in het boek niet aan bod komen. Een van de mysteries bijvoorbeeld die langzaam wordt uitgeklaard is het feit dat het magneetveld van de ‘ijsreuzen’ Uranus en Neptunus compleet anders is dan dat van de andere planeten. De verklaring blijkt ijs-18 te zijn. Door de grote druk wordt water geperst tot deze vorm van ijs die gloeiend heet en zwart is. Twee derde van deze planeten bestaat uit ijs-18 terwijl het buitenste deel vloeibaar is. Bij het stromen en klotsen van deze laag ontstaat het typische magneetveld.

In het laatste deel staat van Hal stil bij het ontstaan van planeten in veraf gelegen sterrenstelsels. Een complex onderzoek want hoe meer waarnemingen we doen, hoe minder we begrijpen hoe planeten ontstaan. Telescopen komen aan bod net als de mysterieuze zwarte gaten. De auteur beschrijft het belang van de sterrenkaart Gaia en gunt ons een blik op de toekomstscenario’s van het heelal.

Van Hal citeert in zijn bijdragen verschillende Nederlandse en internationale ruimtevaartspecialisten en wetenschappers. In tussenstukjes zijn uitweidingen opgenomen maar een aantal konden evengoed in de tekst worden ingelast. In een middenkatern zijn 16 prachtige kleurenfoto’s afgebeeld. Op de cover van het boek prijkt bovendien nog een iconische foto van de onbemande sonde Cassini op bijna 1,5 miljard kilometer afstand. Het toont de aarde als een heldere stip tussen de ringen van Saturnus.

De grote verdienste van dit boek is dat je meteen mee bent met de belangrijkste recente ontwikkelingen inzake de ruimtevaart. De blik op de kosmos doet ons verder beseffen ‘dat we als mensheid één zijn, samen dobberend door de kosmos op een kleine vale stip, onze onderlinge verschillen zodanig verkleind, dat je ze niet eens meer kunt zien.’

Fractie van een pixel wordt uitgegeven door uitgeverij Nieuwezijds en wordt in België verdeeld door EPO.

Kris Muylle