Horror op een onbewoond eiland

Heer der vliegen – William Golding – Athenaeum-Polak & Van Gennep – 272 blz

In 1954 publiceerde William Golding zijn roman Heer der vliegen (Lord of the Flies). Het is het verhaal van een groep Engelse jongens die door een vliegtuigcrash terechtkomen op een onbewoond eiland in de zuidelijke Grote Oceaan. Het boek had bij verschijnen niet heel veel succes, maar in de loop der jaren is het uitgegroeid tot een klassieker. Het heeft zelfs een zekere cultstatus. Die is waarschijnlijk te danken aan het feit dat je het verhaal op meerdere niveaus kunt lezen. De lotgevallen van de jongens op hun eiland is wat Golding ons presenteert. Maar dat verhaal is ook te zien als een verbeelding van het menselijk gedrag in zijn algemeen.

Wanneer de jongens zich na de crash verzamelen blijkt dat ze met een flinke groep zijn. De ene helft is ongeveer zes of zeven jaar oud, de anderen zijn zo’n twaalf jaar of iets ouder. Een van de oudere jongens, Ralph, laat zich tot leider kiezen. Hij probeert wat structuur aan te brengen in het leven op het eiland. Zo organiseert hij het oprichten en in stand houden van een groot vuur, in de hoop dat passerende schepen op de rookpluim zullen afkomen. Wat er in de buitenwereld precies aan de hand is maakt Golding niet duidelijk. Maar er is sprake van het gooien van een atoombom op Engeland, waardoor de jongens geëvacueerd moesten worden.

De goede bedoelingen van Ralph en enkele anderen worden al snel gefrustreerd. De verveling slaat toe, de verzengende hitte maakt lui en de discipline is ver te zoeken. Een van de jongens, Jack, is de leider van een jongenskoor dat zich aan boord van het vliegtuig bevond. Hij richt een jachtgroep op, die de op het eiland levende zwijnen probeert te doden om zo wat meer variatie in het voedsel te brengen. Dat jagen wordt een populair spel, waardoor zelfs het vuur wordt vergeten en dooft. Wanneer net op dat moment een schip aan de horizon voorbij glijdt is de kiem voor onenigheid en ruzie gelegd.

Golding bouwt de spanning zorgvuldig op. Ook weet hij een dreigende, onheilspellende sfeer te creëren. De ‘Heer der vliegen’ uit de titel speelt daarbij een rol, evenals een spookachtig monster dat de jongens een enorme angst inboezemt. Je voelt daaraan dat het fout zal aflopen. Het machtsspel dat door Ralph en Jack wordt gespeeld leidt tot een splitsing in twee kampen die elkaar uiteindelijk naar het leven staan.

Een verhaal over jongens op een onbewoond eiland doet je direct denken aan Robinson Crusoë. Maar daarmee heeft het weinig overeenkomsten, je zou het hoogstens de horrorversie ervan kunnen noemen. Voor Golding, die zijn boek begin jaren vijftig schreef, bestond de wereld uit twee politieke kampen die met elkaar een ideologische strijd uitvochten en een wapenwedloop voerden. Geplaatst in die context krijgt het verhaal de juiste diepgang.

Peter van der Ploeg