Koningin van de metaforen

De bekentenissen van Frannie Langton – Sara Collins – Vertaling: Anneke Bok – Hollands Diep – 416 blz.

De bekentenissen van Frannie Langton is het debuut van Sara Collins. Collins werd geboren op Jamaica, studeerde rechten aan de London School of Economics en werkte zeventien jaar als advocate. Daarna volgde ze een Master of Studies in Creative Writing in Cambridge, waar ze de Michael Holroyd Prize won.

Hoofdpersonage Frannie Langton is de dochter van de eigenaar van een suikerrietplantage, John Langton en een slavin genaamd Phibbah. Frannie wordt, omdat ze van gemengd bloed is, door Collins omschreven als een mulattin. Het boek is een raamvertelling die begint in 1826 bij het binnenvoeren van Frannie Langton in de rechtbank The Old Bailey in London op verdenking van de moord op haar baas en zijn vrouw, George en Marguerite Benham. Daarna vertelt Frannie haar levensverhaal om weer te eindigen met het proces.

Frannie groeit op op de suikerrietplantage, aanvankelijk onwetend van het feit dat ze de dochter is van Langton en Phibbah. Ze heeft een min of meer bevoorrechte positie als hulpje van Miss-bella (de vrouw van Langton) en leert lezen en schrijven. In feite is ze onderdeel van een experiment van John Langton. Langton werkt aan een boek waarin hij wil aantonen dat zwarte mensen veel minder intelligent zijn dan witte. Wanneer Frannie een tiener is, doet hij samen met haar metingen naar de schedelomvang en van slaven en gaat op zoek naar zwarte gal die alleen in donkere mensen zou voorkomen. Ze ontleden en villen zowel levende als dode proefpersonen. De experimenten vinden plaats in het koetshuis. Als op een dag het koetshuis in brand vliegt en alle bewijsmateriaal wordt vernietigd, besluit Langton naar Engeland terug te keren om zijn boek daar te laten publiceren. Frannie neemt hij mee, zij is ook degene die het manuscript heeft geschreven. In London gaan ze rechtstreeks naar Langtons vriend George Benham, een abolitionist, iemand die voor de afschaffing van de slavernij pleit. Benham moet de uitgave financieren, maar ziet er niets in en werkt er niet aan mee. John Langton lijkt Benham te willen paaien en laat als cadeau Frannie bij hem achter.

John Langton, die al een slechte gezondheid had toen hij in Engeland aankwam, komt te overlijden en het boek komt er niet. George Benham werkt zelf aan een boek over afschaffing van de slavernij en hij houdt een dagboek bij. Dit zegt hij over Frannie.
“De mulattin van Langton. Haar ogen hebben de groene gloed van verweerd metaal. Katachtig schuin. Ze is lang voor een vrouw. Een hoog voorhoofd en een scherpe neus. Gelaatstrekken (en een schedel) die bij een Europeaan niet zouden misstaan. Haar huid is feitelijk niet zwart, maar gebruineerd tot koper.”
Even verder.
“Langton betwistte haar intelligentie. Louter het vermogen om instructies te volgen. ‘Zwart wordt niet blank,’ schreef hij, ‘net zomin als blank zwart wordt. De zuivering van de neger is een onbereikbaar doel.’”

Frannie Langton wordt onderdeel van het huishouden van George Benham dat bestaat uit mevrouw Linux, het hoofd van de huishouding, Prudence (Pru) die alle vuile klusjes in huis mag opknappen en Charles de livreiknecht. Op een dag wordt ze door madame opgemerkt.
“’Zij is de nieuwe meid, Madame,’ riep Pru. ‘Uit West – Indië.’
Madame kneep haar ogen iets samen, en als door een draadje opgetrokken verschenen er kraaienpootjes bij haar ogen.
‘Ik ben Frances,’ zei ik terwijl ik met mijn handen mijn rokken probeerde te bedekken, waar het sop schuimende slakkensporen op het blauw had achtergelaten. Mensen zoals zij verwachtten niet minder dan een knicksje van mensen zoals ik, dacht ik, maar ik hief mijn kin en blies het haar van mijn voorhoofd.”
De kennismaking van Frannie met Madame Marguerite Benham (ze is van Franse komaf) is de sleutelscène van het boek.

Frannie valt zo in de smaak bij Marguerite dat ze haar kamermeisje mag worden. Ze krijgen een nauwe band en brengen vele uren met elkaar door. Ze lezen samen, wandelen en bezoeken vrienden van Marguerite. Maar Marguerite lijdt aan melancholie die ze probeert te verdrijven met laudanum, een opiumdrankje. Ze raakt eraan verslaafd en sleept Frannie mee in die verslaving.
Kennelijk wordt Marguerite aangetrokken door donkere mensen, want voordat Frannie in huis kwam, werkte er een zwarte jongen, een bokser die bekend staat als Laddie Lightning, die door George Benham uit huis is gezet omdat de verhouding tussen Marguerite en Laddie wat al te innig werd. De donkere bokser, ook bekend onder de naam Olaudah Cambridge, speelt in het verloop van het verhaal een belangrijke rol.

Drie lijnen bepalen De bekentenissen van Frannie Langton. Frannies verhouding tot Madame Marguerite, de strijd tussen de abolitionisten en degenen die de slavernij willen behouden en de moorden op George en Marguerite Benham die door Frannie Langton gepleegd zouden zijn.
Sara Collins heeft haar huiswerk goed gedaan. In een noot achterin het boek laat ze zien welke boeken ze bestudeerd heeft, zoals The Anatomy of Blackness van Michael Curran, Doctors and Slaves van Richard Sheridan en nog enkele titels die alles te maken hebben met slavernij, de afschaffing ervan en boeken die moesten aantonen dat het donkere ras inferieur was aan het witte. Ook heeft ze veel kennis opgedaan over gewoonten, gebruiken en voorwerpen uit die tijd. Deze kennis schemert ietwat opzichtig door het verhaal heen. Het opvallendste stijlkenmerk van Sara Collins zijn de vele metaforen. Ik schat dat er gemiddeld meer dan één op een bladzijde staat. Het is een mooie literaire vorm, met het risico dat je met een metafoor ook nog wel eens de plank kan misslaan. Er zijn er bij die niet heel sterk zijn, hoewel ik moet zeggen dat er veel mooie tussen staan.

“…haar handen fladderden als kikkerpootjes.”
“… en klaagde dat haar botten rammelden als pitten in een kalebas.”
“Ik probeerde de gedachten die me als een ei wilden breken te verdrijven.”
“De hitte voelde als warme mousseline op mijn gezicht.”
“Mijn hart gaat tekeer als een schip op de golven.”

Opvallend is dat het door Frannie opgeschreven verhaal zo literair is. Je verwacht van een huismeid, die weliswaar heeft leren lezen en schrijven toch een wat simpeler taalgebruik en zeker niet zoveel metaforen. Sara Collins doet een poging om de tijd voorafgaande aan de afschaffing van de slavernij in Engeland (1833) een gezicht te geven. Het spanningselement van de moorden vind ik wat te veel van het goede. Zonder dat aspect was het een compactere en duidelijkere roman geworden. De bekentenissen van Frannie Langton is toch een verdienstelijk debuut dat zeker de moeite waard is om gelezen te worden.

Pieter Feller