Naïeve architect wil beroemd worden

De man zonder ziekte – Arnon Grunberg – Nijgh & Van Ditmar -160 blz.

Voor deze roman, die veel compacter is dan De Joodse Messias en Tirza, heeft Grunberg gebruik gemaakt van zijn ervaringen die hij opdeed tijdens zijn reizen door diverse Arabische landen, hij maakte o.a. reportages over Afghanistan en Irak. Hij kent de sfeer en de mores en dat is een groot voordeel als je een boek schrijft dat zich in die regionen afspeelt.

Hoofdpersoon Samarendra Ambani – Sam voor vrienden – is een Zwitsers architect met een Indiase vader en een Zwitserse moeder. Hij voelt zich helemaal Zwitser, maar zijn afwijkende huidskleur houdt 100% integratie tegen. Hij wil graag in de voetsporen treden van zijn beroemde voorbeeld de architect Max Fehmer en doet mee aan een ontwerpprijsvraag voor een operagebouw in Bagdad. Zo’n prestigieus ontwerp kan hem op de kaart zetten als architect. Hij reist tamelijk onvoorbereid naar Irak af om zijn opdrachtgever Hamid Shakir Mahmoud, die verbonden is aan het World Wide Design Consortium, te ontmoeten. Door zijn naïviteit belandt hij in Irak in een penibele situatie.

Grunberg beschrijft de ontreddering en de totale hulpeloosheid van Ambani treffend. Ambani die erg gesteld is op hygiëne, moet andermans kleren aan, zich behelpen met vuil beddengoed en smerig eten. Hij wordt een slachtoffer van de omstandigheden en raakt in grote moeilijkheden als hij zich zonder de juiste papieren op straat begeeft. Hij is natuurlijk een Zwitser, maar wie gelooft hem met zo’n huidskleur? Meer door geluk dan wijsheid komt hij met de schrik vrij en keert terug naar zijn vaderland.

Twee subplots zijn de Sam’s verhouding tot zijn zus Aida die hij liefdevol verzorgt en zijn relatie met zijn vriendin en latere vrouw Nina. Op het eerste gezicht is hij ongeschonden uit Irak teruggekeerd, maar dat is schijn. Hij houdt er een seksuele afwijking aan over.
Hij vraagt of Nina onder de douche over hem heen wil plassen. Zij doet het voor hem, maar hij wil meer.
“‘Kun je nog iets voor me doen?’ vraagt hij zonder haar benen los te laten.
Haar urine ruikt anders dan van de mannen in Irak. Frisser. Preciezer kan hij niet zijn. Misschien is het ook verbeelding, misschien is het sentiment.
….
´Kun je me “hond” noemen?’”
Nina vindt het niet prettig, maar doet dat toch. Ze heeft veel voor Sam over. Net zoals hij veel voor haar over heeft.

In deel twee van de roman, krijgt het kleine architectenbureau -dat Sam samen runt met de Australiër Dave – een opdracht uit Dubai voor de bouw van een bibliotheek. Zijn eerdere ervaringen in Irak hebben hem niet veel scherper gemaakt. Hoewel Dubai op het oog een vreedzaam land is, gelden er toch andere wetten en gedragsregels dan in de Westerse wereld. Sam werkt zich wederom in de nesten. Ook nu is zijn hoop gevestigd op zijn Zwitserse nationaliteit. Hij krijgt inderdaad hulp van iemand van de ambassade, maar die gedraagt zich ongeïnteresseerd. Sam wordt min of meer aan zijn lot overgelaten.

Het taalgebruik is helder en direct, maar Grunberg strooit, zoals zo vaak, met aforismen zoals ‘net als een boom heeft de toekomst een vaste plek nodig’ en ‘architecten bouwen huizen, zij staan tegenover de oorlog als een dokter tegenover de dood’.

Grunberg laat zien dat westerse mensen vaak te naïef kijken naar de Arabische wereld. Je moet er op je hoede zijn, je moet een betrouwbare gids hebben en niet denken dat jouw regels daar gelden.
De lezer kan zich goed inleven in de naïeve architect die in Dubai een speelbal wordt van een internationaal spionagecomplot. Hij wil slechts beroemd worden en veel geld verdienen om zijn invalide zusje Aida in de VS te laten behandelen, maar of ‘de man zonder ziekte’ dat doel ooit zal bereiken?
De man zonder ziekte is getipt bij de AKO-literatuurprijs. Het zou mij verbazen als het boek niet op de shortlist komt en het zou me dan weer niet verbazen als het de prijs wint.

Pieter Feller