Een oproep tot verlichting en tolerantie
Filosoferen in de Islam? β Souleymane Bachir Diagne β Uitgeverij Vantilt β 160 blz.
Filosofie ontwikkelt zich waar vrije geesten naar waarheid zoeken, los van enig vooroordeel. Dat geldt ook voor de filosofie die bedreven wordt binnen de islam. Denkers als Avicenna, Ghazali en Afghani namen tal van filosofische kwesties onder handen. Souleymane Bachir Diagne pleit voor een dialoog tussen de islam en het moderne denken. De auteur reflecteert bovendien op de openheid van de islam voor de actuele en toekomstige politieke uitdagingen in de wereld. In een tijd waarin de conflicten tussen de (radicale) islam en de rest van de wereld toenemen en steeds grotere groepen zich beroepen op eigen waarden en eigen cultuur, doet dit boek juist een krachtige oproep tot dialoog en schetst de auteur een verhaal van hoop en rede.
Souleymane Bachir Diagne, afkomstig uit Senegal, studeerde filosofie en vertrok later naar Parijs om daar te studeren aan de universiteit. Via een uitwisselingsprogramma kwam hij in de VS terecht waar hij aan Harvard University studeerde. Tegenwoordig is hij professor aan de Columbia University in New York. Hij wordt door le Nouvel observateure één van de vijftig grootste denkers van deze tijd genoemd.
Het boek beschrijft de geschiedenis van de filosofie in de islam door de eeuwen heen. Hierbij benoemt Diagne enkele invloedrijke filosofen vrij uitgebreid. Zijn passie en enthousiasme voor het vakgebied zijn overduidelijk aanwezig in het boek, echter mis ik hier de sprong naar de gewone mens. Het boek lijkt geschreven voor filosofen en filosofiestudenten. De oproep van Diagne is er één die mij, zeker in deze tijd, zeer aanspreekt. Het boek zelf is echter maar moeilijk toegankelijk voor niet-academici. Wat jammer is, want het zou een groter publiek kunnen bereiken.
De Islam komt er in het hedendaagse debat over het vrije denken slecht van af. Steeds meer lijkt een beeld te ontstaan van een starre, rigide levensovertuiging wat niet alleen leidt tot conflicten met andersdenkenden, maar ook binnen het geloof zowel op grote als kleine schaal zeer veel wrijving geeft.
Je kunt je dan ook met recht afvragen wat er in de afgelopen eeuwen is gebeurd waardoor het islamitische geloof vandaag de dag zo onverlicht en intolerant lijkt? Dat is namelijk niet altijd zo geweest. In de middeleeuwen waren de rollen in het debat over tolerantie en vrijheid precies omgedraaid. Het Arabische rijk bracht filosofie en wetenschap naar het intolerante en onverlichte Europa en zorgde voor de eerste aanzet van wetenschappelijk denken. En dat is precies de boodschap van Diagnes boek: als het vroeger mogelijk was, moet het ook nu weer mogelijk zijn te filosoferen binnen de islam en kan de islam opnieuw een religie van verlichting en tolerantie worden, zoals het eens was. Het leven zelf kan worden omschreven als voortdurende vernieuwing, dat religie geen verkrampt dogmatisme mag zijn tegen de tijd, de ontwikkeling en de pluraliteit in, en dat trouw slechts bestaat in beweging.
