Prachtige parallellen

Dubbelgangers & Tegenhangers – Jo Claes – Uitgeverij Sterck & De Vreese – 224 blz.

Wie kent niet het Bijbelse verhaal van de schepping van Adam en Eva? Of de vertelling van Noah en zijn vrouw die zich wisten te redden van een zondvloed dankzij een goddelijke waarschuwing? Minder gekend is dat in de klassieke mythologie analoge verhalen terug te vinden zijn. Zo wordt in de Griekse mythologie de mens uit klei geboetseerd door Prometheus naar het evenbeeld van de goden. In een andere mythe doorklieft de Griekse oppergod Zeus de mens waarop twee wezens ontstaan: man en vrouw. Nog in de Griekse mythologie komen verhalen voor over een allesverwoestende overstroming.

Het bekendste is dat van Deukalion en Pyrrha die dagenlang in een kist ronddobberden. Ondanks opvallende gelijkenissen bevatten de gebeurtenissen altijd onderling afwijkende details, motieven of gevolgen die te wijten zijn aan verschillen in cultuur, traditie en religie waaruit ze zijn ontstaan. Jo Claes bundelde een aantal van deze verhalen in het rijk geïllustreerde werk Dubbelgangers & tegenhangers.

Het boek is ingedeeld in tien hoofdstukken of thema’s. Na de schepping van man en vrouw komt de verdrijving uit het paradijs aan bod. De volgende verhalen zijn ingebed in de thema’s broedermoord, zondvloed, Abraham en kinderoffers. De laatste drie hoofdstukken behandelen Jakob, Jozef, Simson en vrouwenroof. Een lijst met namen sluit het boek af.

Ieder hoofdstuk bevat een afwisseling van Bijbelse (of latere christelijke) en mythologische verhalen. Zo start het hoofdstuk over broedermoord met het verhaal van Kaïn en Abel. Een al even beruchte broedermoord is die van Romulus, de stichter van Rome, op zijn tweelingbroer Remus. Romulus wordt ten hemel opgenomen, een gebeurtenis die veel gelijkenissen vertoont met de hemelvaart van Jezus, Henoch en de profeet Elia. Tussendoor vertelt de auteur een legende uit de dertiende eeuw over het Ware Kruis waarbij de zoon van Adam een tak van de Levensboom plantte op het graf van zijn vader. Uit de boom die daaruit groeide, zou het kruis gemaakt zijn waaraan Christus later stierf. Op die manier schonk Hij de mensheid de overwinning op de dood. Dit verhaal vertoont gelijkenissen met dat van Aeneas, de mythologische stichter van Rome. Die bemachtigt uit het heilige woud de gouden tak die hem in staat stelde in de Onderwereld af te dalen, zijn overleden vader om raad te vragen en uiteindelijk terug te keren naar de wereld van de levenden. Een overwinning op de dood. Nog bij Aeneas doet zijn vlucht uit Troje met zijn vrouw en zoontje na een droom denken aan de vlucht van Jozef met Jezus en Maria naar Egypte.

In ieder hoofdstuk geeft de auteur een letterlijke weergave van de verhalen en mythen. Hij wijst hierbij kort op gelijkenissen en verschilpunten. Zoals de auteur zelf in zijn inleiding aangeeft, was het niet de bedoeling om een verklaring hiervoor te zoeken. In veel gevallen zal dat ook niet meer mogelijk zijn.

De Vlaamse auteur Jo Claes (1955) is van alle markten thuis: jaarlijks brengt hij een deel uit zijn misdaadserie rond het personage van inspecteur Thomas Berg. Maar daarnaast publiceerde hij ook reeds heel wat non-fictie over christelijke en klassieke onderwerpen.

Het bundelen van deze verhalen en mythen toont aan hoe prachtig deze zijn ook al bevatten ze gruwelijke scènes van moord en verkrachting. Maar het gaat vooral over menselijke eigenschappen zoals goedheid, vriendschap, verliefdheid, liefde maar ook jaloersheid, hoogmoed, verraad en haat. Dit maakt dat ze universeel zijn, van alle tijden. Ten slotte moeten de vele prachtige kleurenafbeeldingen van schilderijen en tekeningen in dit boek vermeld worden. De verhalen vormden voor de kunstenaars een onuitputtelijke inspiratiebron.

Kris Muylle