Schepping van een kustplaats

De tsarina van Bergen – Rene van der Heijden – Hollands Diep – 286 blz.

In 1854 wordt Marie van Reenen-Völter geboren in Esslingen am Neckar, een stadje midden in Europa. Op elfjarige leeftijd overlijdt haar vader. Marie dweepte met hem. Ze is als kind dol op hem en bewondert zijn wil en daadkracht. Beiden waren “heersers”. Marie is net als haar vader. Ze weet wat ze wil en lijkt onvermoeibaar in haar pogingen haar doel te bereiken. Deze eigenschap is de reden dat Marie later in Bergen de tsarina wordt genoemd. Ze duldt geen tegenspraak.

Moeilijke jaren

Voor Marie breken moeilijke, armoedige jaren aan. Toch kan ze naar het gymnasium, maar de universiteit zit er voor haar niet in. Niet alleen is daar het geld niet voor, maar een universitaire opleiding was in die tijd ondenkbaar voor een vrouw. Marie wordt gouvernante in Parijs. Dit betekent voor haar een ontsnapping naar de wereld buiten Esslingen.
In 1873 verlaat ze Parijs en gaat werken bij een welgestelde familie in Bergen. Hoewel zij vijf jaar ouder is dan de oudste zoon (Jacob) van deze familie, worden zij verliefd op elkaar. Marie wordt in eerste instantie te min gevonden voor Jacob, maar uiteindelijk krijgen ze toch toestemming om te trouwen. Het stel is van plan in Rusland te gaan wonen. Met de gezondheid van de vader van Jacob gaat het slecht. Er is hulp nodig bij het runnen van de zaken in Bergen en een overname van het landgoed van de familie ligt in het verschiet.

Marie in Bergen

Marie en Jacob gaan in een nieuw voor hen gebouwd huis wonen en krijgen vijf kinderen. Voor Marie betekent dit niet dat ze stil gaat zitten. Ze bemoeit zich met de zaken van haar man en gaat mee naar onderhandelingen waar zij het woord voert en gedaan krijgt wat ze wil. Marie is een actieve geest en plannenmaker die graag voorop gaat in de vooruitgang. Marie en Jacob zijn er als kinderen van hun tijd ook van overtuigd dat de mensheid door wetenschap en technologie en via sociale hervorming en politieke actie in staat zijn een betere toekomst voor iedereen te creëren. In die tijd ontstond ook de vrouwenbeweging waarbij vrouwen zich in toenemende mate bewust worden van hun positie en willen strijden voor hun rechten, zoals toegang tot onderwijs en werk. Voor Marie zijn al deze zaken iets waaraan ze graag haar kostbare tijd besteed.

Marie en de opkomst van Bergen

 Marie is belangrijk geweest voor de ontwikkeling van Bergen. Ze hecht er grote waarde aan dat vrouwen de vaardigheden ontwikkelen om op eigen benen te staan voor het geval de omstandigheden daarom vragen. Ze beseft dat onderwijs een essentiële rol speelt in de maatschappelijke verhoudingen die in het begin van de 20ste eeuw verschuiven. Ze richt een school op voor meisjes, de Huishoud- en Industrieschool te Alkmaar in 1896. Daarvoor heeft ze gelobbyd in Den Haag om de benodigde subsidies te krijgen. En dat lukt haar. In dezelfde tijd wordt ze lid van diverse comités in verband met de onderwijsvernieuwingen. De financiële uitdagingen van de familie Van Reenen stimuleren Marie tot de ontwikkeling van nog meer nieuwe ideeën. Er komt een paardenrenbaan in Bergen en nog belangrijker; Marie speelt een grote rol in de komst van een treinverbinding met Bergen. Ook worden de eerste stappen gezet in de verwezenlijking van Maries droom: een locatie aan zee of te wel de vorming van Bergen aan Zee. Er komen hotels, vakantiekolonies, horeca en villa’s. Er moet een mondaine badplaats ontstaan.

Kunstenaarsdorp

De groeiende nederzetting aan zee begint in die dagen de eerste kunstenaars te trekken. Herman Gorter verblijft lange tijd in Bergen, zijn geliefde oord, waar, in zijn woorden, de inspiratie uit zee opwelt. Na Gorter volgen acteurs, regisseurs, schilders en musici. Bergen krijgt als dorp de naam waar je als kunstschilder moet zijn. Met name in WO I trekken veel kunstenaars naar Bergen. Zij leven daar afgesloten van de rest van de wereld. Na de oorlog komt het toerisme op gang. Marie probeert nog steeds haar stempel op de ontwikkelingen te drukken, maar er wordt meer en meer gemorreld aan de almachtige positie van de Van Reenens. De laatste jaren brengt zij door in “geestelijk en lichamelijk lijden”. Zij heeft zoveel voor Bergen gegeven en krijgt daar ondankbaarheid voor terug.

Conclusie

Het is bijna ongelooflijk hoeveel informatie Van der Heijden voor dit boek heeft kunnen achterhalen. Een klein dorp met een grote geschiedenis. De auteur beschrijft deze geschiedenis in een goed leesbaar boek, maar met soms naar mijn smaak te veel opsommingen van feiten.

Jitske Bijker