Tweede Wereldoorlog gewonnen dankzij nepnieuws

Onze man in New York – Henry Hemming – Vertaling: Alexander van Kesteren – Omniboek – 352 blz.

Bij de vorige presidentsverkiezingen in de VS stonden ze lijnrecht tegen over elkaar en zo zullen ze ook bij de volgende verkiezingen over een krap half jaar weer tegenover elkaar ‘in de ring staan’: Democraten en Republikeinen. Onjuiste berichten, verdachtmakingen, laster en andere valse beweringen speelden hun rol en zullen die weer gaan spelen in de strijd tussen de twee. Daarbij hebben we het nog niet eens over de beïnvloeding die wordt toegedacht aan Poetin! Kunnen alle elementen rond ‘fake news’ dan zo’n grote rol spelen?

Ongeveer tachtig jaar geleden woedde de ‘Luchtslag om Engeland’. Hitler had zijn plannen voor een invasie van Groot-Brittannië al klaarliggen. De Britse regering zat diep in de nesten en had inmiddels te maken met een overmacht van nazi-Duitsland. Er was maar één manier om het tij te doen keren: steun van ‘de goede vrienden’ aan de overkant van de Atlantische Oceaan. En nog beter: de VS mengt zich in het strijdgewoel.

Om dat te bereiken moest er een zeer hoge horde worden genomen: de publieke opinie in de VS. Een eerste peiling in juni 1940, vlak na de slag om Duinkerken, liet zien dat slechts acht procent van de bevolking wilde dat Amerika zich zou aansluiten bij de coalitie tegen de nazi’s. Deze groep werd aangeduid met ‘interventionisten’. Heimelijk hadden zij de steun van president Franklin D. Roosevelt, maar die durfde dat, zo vlak voor de presidentsverkiezingen van 1940, niet openbaar te maken en beloofde geen Amerikaanse soldaten naar het slagveld te sturen. De groep tegenstanders van de interventie werden ‘isolationisten’ genoemd. Tot de aanhangers behoorden nogal wat VIP’s: de filmster Lillian Gish, de beroemde architect Frank Lloyd Wright en als de belangrijkste troef de wereldberoemde piloot Charles Lindbergh, die ook de nodige sympathie had door de ontvoering van en moord op zijn zoon. Twee kampen tegenover elkaar dus! Saillant detail is dat de eerste groep nogal wat Democraten huisvestte en de tweede sterk Republikeins getint was. Hemming wijst op de parallel tussen de beïnvloedingen toen en het huidige politieke klimaat in de VS.

Uit de kokers van de Britse geheime dienst MI6 kwam een briljant plan: de publieke opinie in de VS zodanig beïnvloeden dat de voorsprong van de isolationisten zou ombuigen naar de interventionisten. Uitvoering werd opgedragen aan William (Bill) Stephenson. Hij is een zeer aimabele man, geboren in Winnipeg, Canada, als William Samuel Clouston Stanger. Omdat zijn ouders niet meer voor hem konden zorgen werd hij door het IJslandse gezin Stephenson geadopteerd en kreeg hij hun naam. Tijdens de Eerste wereldoorlog was hij gevechtspiloot met een DFC en MC op zijn blazoen. Na een faillissement in Canada keerde hij terug naar Engeland. Daar richtte hij zich op de elektronische branche (radio’s) en werd al snel zo rijk dat hij een eigen investeringsfonds oprichtte met connecties in heel Europa. Zonder die had hij moeilijk zijn geheime werk in de VS kunnen uitvoeren.

De operatie ging van start in het Hampshire House in New York, een luxe penthouse-suite; spoedig te klein en daarom verplaatst naar de vijfendertigste verdieping van het Rockefeller Center. – Uiteindelijk waren daar zo’n duizend personen werkzaam. – Stephenson legde contact met J. Edgar Hoover, chef FBI en met ‘Wild Bill’ Donovan, van de gecentraliseerde Amerikaanse inlichtingendienst (later uitgegroeid tot de CIA). Via de eerste kreeg hij ook contact met de president. De werkzaamheden intensiveerden. Er werden veel geruchten verspreid, bekende isolationisten moesten ‘omgeturnd’ worden en Stephenson zorgde ervoor dat die groepering (en andere) geïnfiltreerd werd. Nogal wat ondemocratische zaken, maar het doel heiligde de middelen. Die worden op thematisch-chronologische wijze aan de lezer voorgeschoteld. Hemming heeft gebruik kunnen maken van recent vrijgegeven geheime archieven, waaronder ook een dagboek van zijn grootouders, die bij de operatie betrokken waren. Het mag bijzonder worden genoemd dat de documenten over deze operatie überhaupt zijn vrijgegeven, gezien alles wat Stephenson en consorten hebben uitgespookt.

Positief voor de Britten werkte het feit dat de invloed van Lindbergh tanende was. Hij toonde zich steeds meer pro-Duitsland – Hij kreeg vóór WOII de Orde van Verdienste van de Duitse Adelaar van Hermann Göring, – en ook was er een toenemend antisemitisme bij hem te constateren. Het resultaat is bekend: na Pearl Harbor stapte de VS in het oorlogsgewoel. Minder bekend is dat vlak voor die Japanse aanval uit de peilingen bleek dat de publieke opinie was gekeerd: tweederde van de bevolking was nu voor interventie, een geweldig resultaat voor Stephenson.

Stephenson zelf heeft ook geschreven over deze periode in A Man Called Intrepid (verfilmd). Hij kon wegens de geheimhouding echter niet veel vertellen, zodat zijn boek sterk werd bekritiseerd door de historicus Trevor Roper. Dat ook Roald Dahl en Ian Fleming bij de operatie betrokken waren, geeft nog een extra dimensie. De laatste liet zich door de figuur van Stephenson inspireren bij zijn creatie van James Bond.

Hemming heeft een prachtig karwei geleverd door de hoofdpersoon en alle betrokkenen echt tot leven te laten komen. Geregeld ‘kruipt hij in het hoofd’ van zijn personages. Daarbij hanteert hij een vloeiende stijl, zodat het leest als een roman. Hij heeft het voor elkaar gekregen de lezer niet te laten verzanden in de ingewikkelde zaken die hij beschrijft. De indeling in vijf delen maakt de stof toegankelijk en door aan elk deel een opbouw van spanning mee te geven, moet je blijven doorlezen.

Het notenapparaat is uitgebreid en nauwkeurig. Dat is bij dit onderwerp over (o.a.) fake-news ook echt noodzakelijk. Een goed register helpt de lezer die aan het zoeken is naar onderwerpen en personen.

Hemming heeft zijn studie naar een betrekkelijk onbekend onderwerp in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog met verve voltooid. Of de handelingen de uitkomst rechtvaardigen? Daarover zal aan onze, ‘goede’, kant geen twijfel bestaan. Stephenson en zijn team hebben de uitkomst van de strijd mede bepaald en Hemming doet daar subliem verslag van.

Kees de Kievid