Verkleed als jezelf
Naar de overkant van de nacht – Jan van Mersbergen – Luisterboek, voorgelezen door Huub Stapel – 4 CD’s – Uitgeverij Rubinstein
Vastenavond is de laatste dag van het carnaval, de dinsdag voordat op Aswoensdag de vastentijd begint. Traditioneel gooi je dan als katholieke Brabander of Limburger alle remmen los en ga je je te buiten aan voedsel omdat de veertig daaropvolgende dagen – uitgezonderd de zondagen – matigheid van je wordt verwacht. Je herdenkt met het vasten dat ook Jezus veertig dagen vastte in de woestijn. Tevens wordt je geacht je tijdens de vasten te bezinnen op je Christen-zijn. Alles bij elkaar genoeg reden om de avond tevoren eens flink uit de band te springen. Die enkele avond feesten is inmiddels uitgegroeid tot een dag of vier, drinken is belangrijker geworden dan eten en voor het gros van de feestvierders heeft de religieuze traditie nauwelijks meer betekenis.
In Naar de overkant van de nacht verbindt Jan van Mersbergen de dolle feestpret ingenieus met ingetogen persoonlijke reflectie. De hoofdpersoon, Ralf, stort zich verkleed als veerman vol overgave in het carnavalsfeest in Venlo. Voor wie een overtocht wil kopen, heeft hij kaartjes bij zich. Hij ontmoet allerlei mensen. Een van hen is de Pater, de in herderlijk zwart kostuum geklede aanvoerder van een groep carnavalsvierders, die hem coacht in hoe de nacht te ondergaan. Ralf drinkt flink door, bier en jenever brengen hem in een roes. Dat hij niet bezwijkt lijkt uitsluitend te danken aan de ijskoude nacht die hem van tijd tot tijd opfrist.
In deze nacht is ook plaats voor bezinning. Ralf moet voortdurend terugdenken aan zijn vriendin Sara, die hij thuis liet met haar vier kinderen: een te dik meisje, een jongen en een tweeling die doofblind is. Het zijn niet zijn kinderen, Sara kreeg ze met een andere man die haar daarna verliet. Ralf en Sara kennen elkaar van hun kindertijd, ze zaten samen op school. Sara liet Ralf toen via een vriendin weten dat zij verliefd op hem was, Ralf antwoordde de vriendin direct dat hij niets voor Sara voelde. Hij kreeg daar spijt van. Toen hij Sara vijfentwintig jaar later toevallig tegenkwam in een supermarkt en ontdekte dat zij een alleenstaande moeder was met vier kinderen, besloot hij voor haar te zorgen. Maar die relatie is nog niet geworden zoals hij die bij zijn spontane belofte voor ogen had.
Een veerman is van oudsher een figuur vol symboliek. Hij staat voor de overtocht, van de ene oever naar de andere. Of, zoals bij de oude Grieken waar de veerman Charon de doden over de rivier de Styx overzette, voor de overgang van het rijk der levenden naar dat van de doden. Ralf heef zich verkleed als veerman, wat veelzeggend is wanneer ik de eerste zin van het boek citeer: ‘Tijdens Vastelaovend ben je niet verkleed als iemand anders, tijdens Vastelaovend ben je eindelijk jezelf’. Veerman Ralf bevindt zich op een moment in zijn leven waarop hij al een ‘overtocht’ heeft gemaakt – hij is voor Sara en haar kinderen gaan zorgen – maar tegelijk is die overstap bij hem zelf nog niet uitgekristalliseerd. Er knaagt iets, flarden teleurstelling én schuldgevoel daarover komen gedurende de nacht door zijn roes heen naar boven.
De van alcohol doordrenkte nacht is er ook een van zotheid, van een gevoel van vriendschap. Voor Ralf wordt het een persoonlijke loutering. Van Mersbergen beschrijft dit proces meeslepend, hij zuigt je als lezer mee in een draaikolk van gebeurtenissen en gevoelens.
In Venlo spreken ze niet van Vastenavond maar van Vastelaovend. Wanneer dit woord wordt uitgesproken zoals Huub Stapel het doet op dit door hem voorgelezen luisterboek geeft dat meteen een gevoel van authenticiteit. Stapel is een geboren en getogen Limburger en hij leest het verhaal voor met het juiste gevoel voor de streektaal die soms door cafégasten wordt gebezigd. Dat is beslist een meerwaarde.
Peter van der Ploeg
