Waar voor je geld
Ze weten niet wat ze doen – Jussi Valtonen – Vertaling: Annemarie Raas – Signatuur – 603 blz.
Jussi Valtonen (1974) studeerde psychologie, theoretische filosofie en Engelse filologie aan de Universiteit van Helsinki, en daarna neuropsychologie en scenario schrijven in Amerika. Hij heeft één wetenschappelijk boek en vier literaire werken op zijn naam staan. Voor zijn meest recente roman Ze weten niet wat ze doen, ontving hij in 2014 de belangrijkste literaire prijs in Finland: de Finlandia-palkinto. Ze weten niet wat ze doen is Finlands best verkochte boek in 2014.
Het zorgvuldig opgebouwde leven van de neurowetenschapper Joe Chayefski wordt volledig overhoop gegooid als hij op een dag door dierenactivisten bedreigd wordt. Door een telefoontje van zijn ex-vrouw Alina, begint Joe te vermoeden dat Samuel, de zoon die hij zo’n twintig jaar geleden in Finland heeft achtergelaten, achter de dreigementen zit. Joe probeert de dialoog met de activisten aan te gaan, maar daarmee wordt het wederzijdse onbegrip alleen maar gevoed.
Dan komt hij er ook nog achter dat een marketingbedrijf zijn dochters manipuleert om psychoactieve middelen te gebruiken om hun prestaties te verbeteren. Joe’s morele kompas wordt ernstig op de proef gesteld en langzaam begint het gezin door alle spanningen uit elkaar te vallen. Een ontmoeting met zijn zoon doet hem inzien hoe complex de situatie is en hoe er boven hun hoofden een politiek machtsspel gespeeld wordt dat niet te stoppen lijkt.
Opvallend is ook de prachtige cover van Ze weten niet wat ze doen: simpel, maar doeltreffend. Op het plaatje bij deze recensie zijn de kleuren wel goed te zien, maar helaas het reliëf niet. Het is een cover waar je best een paar minuten naar kan kijken.
De cover is erg aansprekend, maar uiteindelijk gaat het natuurlijk om het verhaal. Uitgeverij Signatuur beschrijft Valtonens Ze weten niet wat ze doen zelf als een boek dat de lezer een geraffineerd psychologisch inzicht van de moderne mens biedt. En ja, dat is ook wel zo. De schrijver houdt de mensheid een spiegel voor. Ze weten niet wat ze doen is een goed verhaal, met een mooie moraal. Toch vind ik zelf vooral het beeld dat de schrijver schetst van Finnen en Amerikanen erg leuk om te lezen. Het competitieve van de Amerikanen en het afstandelijke van de Finnen wordt benadrukt. Met name de Finse mentaliteit wordt zo neergezet dat ik het onmiddellijk geloof: degelijke mensen, die af en toe wat afstandelijk overkomen.
Ze weten niet wat ze doen is zeer gedetailleerd. Iedere gebeurtenis wordt breed uitgemeten, en dat maakt het wel iets lastiger om in het verhaal te komen. Het boek bestaat uit een aantal vrij uitgebreide hoofdstukken. Het is een dik boek, met kleine letters. Als je Ze weten niet wat ze doen koopt, krijg je waar voor je geld.
Felice Beekhuis
