Wat de sterren ons vertellen

Sterrenbeelden – Govert Schilling – Vertaling: Eddy Echternach – Fontaine – 224 blz.

Astronomen bestuderen door machtige telescopen voortdurend de sterrenhemel en ontdekken heel wat interessante zaken. Maar ook amateurs houden zich in groten getale met deze buitenaardse wereld bezig. Er zijn er die zelf een telescoop hebben, maar ook zonder telescoop kun je de sterrenhemel bekijken in boeken over astronomie, gezeten in een luie stoel in een prettig verwarmde huiskamer. Daar zijn er al de nodige van. Dit boek echter doet zeker een gooi naar de eerste plaats op dat gebied.

Al in lang vervlogen tijden werd er in verscheidene culturen naar de sterren gekeken. De namen van de sterrenbeelden (groepen sterren in vertrouwde figuren) komen dan ook uit de klassieke oudheid en worden vaak in het Latijn van een naam voorzien, nogal eens gebaseerd op oude Arabische namen. Ze werden in kaart gebracht. Niet alleen op zee, maar ook op het land waren ze een belangrijk hulpmiddel om te navigeren. Men had al ontdekt dat de posities door het jaar heen veranderden. Het mysterieuze aan deze beelden verleidde de mens ertoe er eerst namen aan te verbinden en er dan op fantasierijke manier verhalen over te vertellen, waarin goden, godinnen, mythologische helden en wonderlijke dieren een belangrijke rol speelden. Heel belangrijk werden de sterrenbeelden als grondslag voor onze huidige kalender, doordat de patronen in verschillende periodes telkens terugkwamen.

Schilling vertelt over de geschiedenis van de astronomie en de ontdekkingen die de wetenschappers deden bij het bestuderen van al die objecten aan de hemel. Dat laatste doet hij in het lemma “tijdlijn”, dat bij elk sterrenbeeld is opgenomen. Dat levert interessante en onverwachte bijzonderheden op. Bij het sterrenbeeld LUPUS (WOLF) bijvoorbeeld: “1006. Een extreem heldere supernova explodeert op de grens van de sterrenbeelden Lupus en Centaurus. Ondanks zijn afstand van 7200 lichtjaar is hij overdag gemakkelijk te zien. Het uitdijende restant van de explosie is nog steeds waarneembaar”.

Het boek neemt de lezer mee in een sublieme tour langs alle achtentachtig bekende sterrenbeelden (alfabetische gerangschikt), die we zowel aan de noordelijke als de zuidelijke sterrenhemel kunnen waarnemen. De prachtige sterrenkaarten van Wil Tirion laten de plaats, structuur en omliggende sterrenbeelden zien. Daarbij komen dan de teksten (“paspoort”) met de namen, de herkomst, de oppervlakte, het aantal sterren, de aangrenzende sterrenbeelden en een aanduiding wanneer je ze het duidelijkst kunt zien.

Een ander belangrijk onderdeel bij elke sterrenkaart betreft de foto’s die zijn gemaakt door ruimtetelescopen, zoals de ‘Hubble’ en door ruimtevaartuigen, zoals de prachtige foto van de manen van Jupiter (Io en Europa) bij het sterrenbeeld Cancer. Ook afbeeldingen van oude sterrenkaarten (bijvoorbeeld uit de sterrenatlas van Alexander Jamieson, 1822) of details eruit zijn een welkome aanvulling op de stromen informatie die de lezer krijgt te verwerken.

Verrassend is dat dit werk eerst in het Engels is verschenen. Niet door de Nederlandse auteur zelf vertaald, maar op deskundige wijze door Eddy Echternach. Govert Schilling is een bekende wetenschapsjournalist op het gebied van sterrenkundige onderwerpen. Hij is al in diverse talen vertaald en hij geeft cursussen erover. De kaarten zijn van de bekende Nederlandse astrocartograaf Wil Tirion.

Sterrenbeelden is geen boek om achter elkaar uit te lezen, maar een naslagwerk, dat zowel voor professionals als amateurs een bron van onmisbare informatie bevat. En ben je nog geen van beide, maar zou je er wel eens aan willen beginnen? Ook dan biedt dit boek wat je nodig hebt, zoals een complete cursus “Astronomie voor beginners”. Een groot compliment voor de prachtige manier van uitgave door Fontaine! Veel plezier en succes!

Kees de Kievid