Het einde van het doemdenken
Het einde van de wereld – Steven Stroeykens – Uitgeverij Polis – 343 blz.
Het einde van de wereld is een thema dat hand in hand gaat met het ontstaan van de mens. Sinds oudsher duiken apocalyptische verhalen op die het einde van de wereld voorspellen. Ook de moderne mens wordt er mee geconfronteerd. Wie heeft er nog nooit een Jehovagetuige aan de deur gehad die verkondigt dat het Koninkrijk van God komende is en dat we ‘in de laatste dagen’ leven? Iedereen herinnert zich ongetwijfeld nog de overgang naar het jaar 2000 waar we werden overspoeld door rampscenario’s ten gevolge van onaangepaste computerprogramma’s. Klimaatbelievers en –sceptici gaan elkaar te lijf (of praten langs elkaar heen). De inkt van dit boek was nog niet droog of de ‘Doomsday Clock’ die de dreiging op een Apocalyps weergeeft, werd met een halve minuut vooruit gezet. Het is nu tweeënhalf voor twaalf. Met dank aan de uitspraken van ene Donald Trump. Grote Gevaren zijn amper weg te slaan van opiniepagina’s en sociale netwerken, zo stelt wetenschapsjournalist Steven Stroeykens in zijn boek. Tijd dus om deze Grote Bedreigingen eens van naderbij te bekijken.
Voor alle duidelijkheid: de auteur heeft niet de bedoeling een wetenschappelijke studie te brengen over het onderwerp. Het is een eerste verkenning en persoonlijke keuze, geen exhaustieve lijst benadrukt de auteur in zijn inleiding. Hij gaat hierbij gestructureerd te werk en onderscheidt drie soorten einde-van-de-wereldscenario’s. In een eerste deel bespreekt hij de scenario’s waarin na een periode van troebelen een betere wereld aanbreekt. Vaak zijn dat religieus geïnspireerde scenario’s. Bekendste voorbeeld in de christelijke wereld is ongetwijfeld de Apocalyps. In dit boek beschrijft een zekere Johannes op het Griekse Patmos hoe hij in een visioen God en Jezus ziet en hem het einde van de wereld wordt onthuld waarbij hij de opdracht krijgt om (bijna) alles op te schrijven. Dit visioen past in een lange traditie van apocalyptische literatuur in het hele Midden-Oosten. Maar ook in andere werelddelen, culturen en godsdiensten komen soortgelijke verhalen voor. In 2012 bijvoorbeeld was er veel te doen over het einde der tijden volgens de Mayakalender (de zogenaamde Mayocalyps). Mede door de film 2012 van Ronald Emmerich kreeg dit doemscenario heel wat aandacht in de media. Maar zelfs volgens de Maya-experten was het allemaal onzin.
Aan heel wat van die apocalyptische eindvoorspellingen hangt bovendien een morele dimensie: nog eventjes doorbijten en strijden en dan komt een betere wereld. Deze apocalyptische visie komt zelfs tot uiting in ideologieën zoals het marxisme, nazisme of recenter de ideologie van IS. Enigszins verwonderlijk is dat de auteur niet stilstaat bij de zondvloedverhalen die ook in heel wat culturen aanwezig zijn. In dit eerste deel beperkt Stroeykens zich niet louter tot de religie. In een heel interessant hoofdstuk beschrijft hij het scenario waarbij computers zichzelf steeds verbeteren en uiteindelijk de macht op aarde overnemen: de technologische singulariteit is een feit. Verder dan dit punt kunnen we niets voorspellen omdat onze huidige theorieën en zelfs onze huidige intelligentie niet volstaan om het ons in te beelden.
In het tweede deel beschrijft de auteur een aantal scenario’s die misschien niet het einde van onze wereld veroorzaken maar minstens onze maatschappij in belangrijke mate kunnen ontwrichten. Hij doet dit op een zeer nuchtere en neutrale manier zonder een fatalistische ondertoon en hier en daar overgoten met een vleugje humor. Stroeykens maakt ook gebruik van zeer recente onderzoeksresultaten. De klimaatopwarming staat momenteel prominent in de kijker. Maar er zijn nog andere bedreigingen die totaal onverwachts kunnen opduiken. Zo werd de 19de eeuw bijvoorbeeld gekenmerkt door een paar zeer grote vulkaanuitbarstingen in Azië. De uitbarsting van de vulkaan Tambora in 1815 leidde tot zware hongersnood in Azië, Europa en Amerika en een jaar zonder zomer. Stroeykens stelt ook een aantal maatregelen voor die ons beter moeten voorbereiden op een eventuele natuurramp. De auteur zelf catalogeert een eventuele kernoorlog als het meest zorgwekkende scenario.
In het laatste deel van het boek komen een aantal zeer catastrofale scenario’s aan bod die gelukkig een ding gemeen hebben: ze zijn nog niet voor onmiddellijk. Soms zijn het letterlijke eindes van de wereld, maar ze zijn eerder hypothetisch of liggen nog ver in de toekomst. Zo sterft ooit onze zon waarbij vooraf, door de toenemende hitte, alle leven op de aarde zal verdwijnen. Maar met een tijdshorizon van enkele honderden miljoenen jaren hoeven we ons hierover nog niet teveel zorgen te maken.
Wetenschapsjournalist Steven Stroeykens heeft met Het einde van de wereld een zeer toegankelijk en vlot leesbaar boek geschreven. De grote verdienste van de auteur is dat hij de dingen in het juiste perspectief plaatst en duidelijk stelt dat we een aantal zaken kunnen voorkomen of, als we goed voorbereid zijn, de gevolgen kunnen beperken. Geen doemdenken dus in dit boek maar een duidelijke waarschuwing naar onze politici (en hun kiezers) om ook eens op iets langere termijn te denken, te plannen en te handelen. En Trump is hier echt niet het goede voorbeeld.
Kris Muylle
