Hoe een muzikale jongeman de bedenker van de Endlösung werd
Hitlers Beul – Robert Gerwarth – Vertaling: Gerrit Jan Zwier – Balans – 451 blz.
Als iemand een biografie gaat lezen is hij helemaal overgeleverd aan de auteur van het boek. Niemand anders dan de schrijver beschikt over zoveel informatie over de te beschrijven persoon. Als lezer weet je dus niet of alle relevante gegevens uiteindelijk worden vermeld. Wel kun je zien of de schrijver niet teveel afwijkt van het onderwerp of verzandt in triviale details en ook of hij de feiten sec presenteert en er geen eigen mening in vlecht. In Robert Gerwarths boek Hitlers Beul, over Reinhard Heydrich, lijkt me dat allemaal in orde.
Vanzelfsprekend worden de grootouders kort en de ouders wat uitgebreider behandeld. Ouders en zus Maria spelen nog lange tijd een grote rol in zijn leven en vaak geen positieve. Verder gaat het over Heydrichs jeugd, zijn huwelijk met Lina Osten en zijn belangrijke loopbaan bij de SS en Gestapo. Het middendeel waarin wordt beschreven hoe Heydrich worstelde met zijn problemen in Polen, betreffende het terugbrengen van etnische Duitsers binnen de grenzen van het nieuwe rijk, het scheppen van een Joodse enclave en het vermoorden van de Poolse elite, had voor mij wel wat korter gemogen.
Er schijnen ongeveer 40.000 boeken over de Tweede Wereldoorlog te zijn geschreven en nog lijkt het eind niet in zicht. Deze biografie is weer een stukje van de puzzel die het beeld van de Nazi’s completer maakt. Gerwarth raadpleegde er vele honderden bronnen voor en ook al is er veel vernietigd, toch is er genoeg over gebleven om een goed beeld te schetsen van Heydrich.
Dat Heydrich gedurende meer dan tien jaar leiding zou geven aan de Gestapo, de SD, en al die tijd de tweede man van de SS was onder Himmler, berust uiteindelijk allemaal op toeval. Heydrich was in zijn jeugd apolitiek. Hij was een muzikale en sportieve jongeman die van zeilen hield en van schermen. Aanvankelijk was het de bedoeling dat hij zijn vader Bruno zou opvolgen als directeur van het conservatorium in Halle. Reinhard kreeg een gedegen muzikale opleiding en kon prachtig viool spelen. Door de crisis in de jaren twintig nam het aantal leerlingen aan het conservatorium drastisch af en al snel werd duidelijk dat er voor Reinhard toch geen toekomst was als opvolger van zijn vader.
Het conservatorium dreigde ter ziele te gaan en dus koos hij voor een opleiding bij de marine en maakte daar snel carrière. Een affaire met een vrouw met wie hij een seksuele verhouding had, maakte aan zijn marineloopbaan een einde. Toen hij zich officieel verloofde met Lina von Osten, klaagde de vrouw hem aan, omdat zij dacht met hem verloofd te zijn. Hij moest zich voor een militaire raad verantwoorden. Door de schuld van de seksuele relatie te leggen bij de vrouw en door zijn arrogante gedrag voor de raad die hij schoffeerde, werd hij uit de krijgsdienst ontslagen.
Op aanraden van Lina von Osten, die uit een familie van fanatieke Nationaal Socialisten stamde, solliciteerde hij bij de SS. Himmler nam hem persoonlijk aan en was zo onder de indruk van Heydrichs kennis op het gebied van spionage, die Heydrich overigens alleen maar had opgedaan door het lezen van veel obscure spionageromannetjes, dat hij de Sicherheits Dienst(SD) mocht gaan vormgeven. Heydrichs manier van leidinggeven liet veel ruimte aan zijn ondergeschikten en dat werkte goed, want ze deden er alles aan om hem tevreden te stellen. Deze manier van leidinggeven was eigenlijk standaard in de kringen van de nazi’s. Ook Hitler liet veel aan het improvisatietalent van zijn ondergeschikten over en als ze met een voorstel kwamen dat hem beviel, zette hij er zijn handtekening onder.
Heydrichs voornaamste taak bestond uit het uitschakelen van politieke tegenstanders, zoals communisten, socialisten en militante priesters, eerst in Duitsland en later in de bezette gebieden. Hij hield zich ook bezig met het ‘Jodenprobleem’ en was een van de belangrijkste bedenkers en vormgevers van hun systematische uitroeiing. De leiding van die operatie gaf hij later in handen van Adolf Eichman, een man die over bijna dezelfde eigenschappen beschikte als Heydrich. Beiden konden zich totaal ondergeschikt maken aan het nazisysteem.
Bij de invallen in o.a. Oostenrijk en Polen, zorgde Heydrich voor geheimagentengewapend met adreslijsten, vergezeld van zogenaamde ‘Einsatzgruppen’ achter de troepen aan het land binnengingen om tegenstanders op te pakken en uit te schakelen, d.w.z. te vermoorden of te arresteren en naar concentratiekampen afvoeren.
Toen Heydrich in 1942 in Praag zwaargewond raakte bij een bomaanslag door twee Tsjechische geheimagenten en later aan zijn verwondingen bezweek, was dat een grote klap voor de nazi’s. Hun wraak was groot. Duizenden Tsjechen werden geliquideerd en bijna het gehele ondergrondse verzet werd opgerold.
Gerwarth probeert te verklaren waarom een kunstzinnige jongeman die bestemd was om een conservatorium te leiden kon uitgroeien tot de leider van een efficiënte moordorganisatie en de bedenker van de Endlösung. Heydrich had de eigenschap om zich helemaal vast te bijten in een probleem en daar net zo lang aan te werken tot hij een oplossing vond. Hij bezat een groot doorzettingsvermogen, was slim, meedogenloos en had volgens Gerwarth narcistische trekken. Toen hij eenmaal was toegetreden tot de SS, vond hij zichzelf opnieuw uit en werd een van de fanatiekste aanhangers van Adolf Hitler en zijn ideologie. De invloed van zijn schoonfamilie was enorm groot.
Mensen als Heydrich zijn ideaal voor elk totalitair systeem. Met wat overtuigingskracht en een goede beloning doen ze rücksichtslos wat er van hen gevraagd wordt. Heydrich was een meeloper, maar een heel slimme en dus zeer gevaarlijk.
Robert Gerwarth schreef een geslaagde biografie, die ook voor niet ingewijden goed te lezen is. Voetnoten achter in een boek bevallen me nooit zo, want je blijft bladeren en heel veel wijzer word je er niet van. Ik liet ze voor wat ze waren en las gewoon door. Want Hitlers Beul leest, ondanks de zware kost, redelijk gemakkelijk, al is enige kennis over de Tweede Wereldoorlog wel handig. Hitlers Beul laat zien hoe een gewone jongen kon uitgroeien tot een gewetenloze schurk. We moeten niet denken dat dit alleen in de nazitijd kon gebeuren. Recentelijk zagen we de ontwikkeling van een goedlachse student uit een rijke Saoedische familie tot een gevaarlijke terrorist. Ook hij kwam op een gewelddadige manier om het leven.
Boek bestellen!
