Indringende roman over een NSB-kind

Elke dag een druppel gif – Wilma Geldof – The House of Books – 268 blz.

Kun je je als kind onttrekken aan de keuzes die je ouders maken? Kun je als elfjarige de wereld anders zien dan door de ogen van je ouders, je eigen mening vormen onafhankelijk van hun ideologieën?

Als de oorlog uitbreekt en de elfjarige Maarten, die al een paar jaar is meegezogen in het NSB-gedachtegoed van zijn vader, op school wordt uitgescholden, en fysiek vernederd, is hij volledig de kluts kwijt. Hij verliest zijn beste vriend. Ook het Joodse meisje op wie hij heimelijk verliefd is, keert hem de rug toe.
Maarten wordt zo gepest dat hij spijbelt en niet meer naar school gaat. Tegelijk wil hij zijn vader niet teleurstellen, wil dat zijn vader trots op hem is. Nadat zijn oudere broer Walter naar het Oostfront is vertrokken om voor de Duitsers tegen de Russen te vechten wordt Maarten op zijn 13e toegelaten op de Reichsschule, een nationaalsocialistische eliteschool voor Duitse en Nederlandse jongens die worden opgeleid om ooit hooggeplaatste nazi’s te worden. Maarten wil zich zo snel mogelijk losmaken van zijn leven daarvoor.

‘Valkenburg leek buitenland, maar de Reichsschule was een nieuwe wereld, met nieuwe woorden, nieuwe regels, nieuwe kleren, nieuwe gebruiken. En na verloop van tijd, dat kon niet anders, een nieuwe Maarten.’

Zijn leven bestaat uit keiharde training en een ijzeren discipline, maar hij is daar met gelijkgestemden. Maarten voelt zich verbonden met jongens die dezelfde idealen nastreven en voelt zich bevoorrecht. Gaandeweg verdwijnt zijn oude leven naar de achtergrond. ‘Veel mooier kon het leven niet worden.’
Drie jaar later neemt de strijd op de slagvelden in alle hevigheid toe. Van de Reichsschule en de belofte van de ‘Nieuwe Tijd’ is niets meer over. Niet lang nadat Maarten naar het front is gestuurd om te vechten en hij kennismaakt met de gruwelen van de oorlog, capituleert Duitsland. De commandant van Maartens eenheid geeft zich over aan de Engelsen. Samen met duizenden andere landverraders wordt Maarten, zestien jaar oud, krijgsgevangen genomen en in een voormalig vernietigingskamp opgesloten.

Op deze naargeestige plek en daarna in een heropvoedingskamp, vallen stukje bij beetje de schellen van Maartens ogen. Als hij foto’s te zien krijgt van bergen lijken waar SS’ers met hun zware, glanzend gepoetste laarzen overheen lopen, denkt hij aanvankelijk dat hij gehersenspoeld wordt en dat dit geen foto’s zijn, maar tekeningen. Zijn vader kan dit toch nooit zo bedoeld hebben? Ze streden toch voor de Nieuwe Tijd, toch niet tegen de joden?
Na een poosje dringt de gruwelijke waarheid tot hem door en beseft hij dat hij jarenlang, eerst door zijn vader en daarna op de Reichsschule, elke dag een druppel gif kreeg toegediend.

Als hij in 1948 zijn leven weer enigszins op de rit heeft en verliefd wordt op Hanne, komt alles wat hij heeft meegemaakt weer in alle hevigheid naar boven. Hanne legt hem het vuur na aan de schenen om hem zijn verhaal te laten vertellen, maar ze blijkt zelf ook een verhaal over keuzes te hebben waar ze in eerste instantie liever niet voor uitkomt…

‘Als ze met afhangende schouders op zijn bed plaatsneemt, wil Maarten naast haar gaan zitten en een arm om haar heen slaan, maar ervan overtuigd dat ze zich niet door de vijand zal laten troosten, verroert hij zich niet.’

Het boek bestaat uit negen delen, elk opgedeeld in hoofdstukken. Een aantal delen beslaat het leven van Maarten ‘hier-en-nu’ in 1948. De delen daar tussendoor, gaan over de jaren 1937-1948. Deze structuur werkt goed. De levensgeschiedenis van Maarten wordt op deze manier stukje bij beetje onthuld en houdt je als lezer nieuwsgierig.

Elke dag een druppel gif is duidelijk geschreven met een brede doelgroep voor ogen en is in die opzet goed geslaagd. Het past net zo makkelijk in de YA-kast als bij de afdeling volwassenenliteratuur. In de handelingen die tijdens dialogen worden uitgevoerd, had van mij iets strenger gekapt mogen worden en tussen neus en lippen door worden er dingen uitgelegd die misschien niet iedereen nodig heeft, maar ik was daar wel blij mee.

Je wordt als lezer uitgenodigd om na te denken over hoe je zelf zou reageren als je in zo’n situatie zou opgroeien. In hoeverre kun je het een kind aanrekenen dat hij zijn ouders gelooft en in hun (waan)ideeën meegaat? Dit indrukwekkende boek biedt daar een prachtig geschreven en indringende kijk op.

Wilma Geldof schreef acht jeugdromans. Dit is haar eerste roman voor (jong)volwassenen.

Tiny Fisscher