De wereldgeschiedenis bekeken vanuit het Morgenland
De zijderoutes – Peter Frankopan – Vertaling: George Pape – Unieboek/Het Spectrum – 750 blz.
Peter Frankopan is als historicus verbonden aan de universiteit van Oxford. In de inleiding van het boek De zijderoutes beschrijft hij hoe hij zich als tiener hopeloos ergerde aan de beperkte geografische focus in de lessen op school. Deze concentreerden zich louter en alleen op West-Europa en de VS en lieten de rest van de wereld onbesproken.
De auteur houdt dan ook een pleidooi om deze eurocentrische houding te verlaten en de wereldgeschiedenis vanuit een ander, meer oostelijk gebiedsperspectief te bekijken. Een belangrijke figuur zoals Karel de Grote uit de vroege Europese middeleeuwen wordt in het boek zelfs gewoon niet vermeld. Dit is toch even wennen. Frankopan confronteert ons met het feit dat bijvoorbeeld Alexander de Grote zijn veroveringen uitvoerde oostwaarts maar niet westwaarts. De routes die de Vikingen volgden richting Rusland en zo naar het oosten waren veel winstgevender en lucratiever dan de veroveringstochten langs de West-Europese kusten.
Trouwens de grote handelscontacten toen gebeurden al eeuwenlang oostwaarts naar India en China langs routes die door de Duitse geograaf Ferdinand von Richthofen in 1877 met de term ‘zijderoute’ werden omschreven. In Carthago droeg de elite tweeduizend jaar geleden reeds Chinese zijde. De Romeinen kookten met specerijen en kruiden afkomstig uit India. Dé zijderoute (enkelvoud) bestaat trouwens niet. Handel gebeurde via verschillende routes, deels over land en deels over zee.
Maar het waren niet alleen slaven en goederen zoals zijde, kruiden of bont die werden uitgewisseld. De veroveringstochten van Alexander de Grote zorgden ervoor dat de Griekse cultuur werd uitgedragen tot het huidige India. Ook godsdiensten verspreidden zich langs de handelsroutes. De concurrentie met de Griekse goden leidde ertoe dat voorstellingen van Boeddha verschenen. Het christendom kende in de eerste eeuwen na Christus bloeiende gemeenschappen in het oosten terwijl West-Europa amper was gekerstend. Wetenschap kende een grote ontwikkeling gedurende de eerste eeuwen in het oosten. Maar wat via de zijderoutes werd aangevoerd, was niet altijd even positief. De pest reisde ook mee en leidde tot een decimatie van de Europese bevolking. Maar ieder nadeel heeft zijn voordeel: de maatschappelijke verandering die de pest teweeg bracht “leverde een belangrijke bijdrage aan de opkomst – en uiteindelijke triomf – van het Westen.” Frankopan besteedt vervolgens flink wat aandacht aan het Nederlandse succesverhaal: “het geheim van de Nederlandse successen in de 17e eeuw school in gezond verstand en hard werken.” De Engelsen nemen later de rol over. Amerika en andere grootmachten komen op. Deze proberen belangen in het oosten te verwerven zeker als er olie wordt ontdekt. In de laatste hoofdstukken beschrijft de auteur de recente internationale politiek in het gebied. Het is onthutsend te lezen wat de beweegredenen van de grootmachten zijn en waren en tot welke toestanden dit heeft geleid.
De zijderoutes leest verrassend vlot. Het gebruikte bronnenmateriaal is ronduit impressionant: de lijst beslaat liefst 116 bladzijden en de auteur verwijst consequent via voetnoten naar de bronnen die hij heeft geraadpleegd. Het boek bevat ook heel wat details en wetenswaardigheden. Binnenin bevinden zich twee katernen met kleurenfoto’s. Verder zijn negen zwart-witkaartjes opgenomen waarvan dankbaar gebruik kan gemaakt worden om de vele, onbekende (althans toch voor westerlingen) plaatsen enigszins te kunnen situeren. Achterin bevindt zich nog een register.
De auteur hanteert een heel originele invalshoek om de wereldgeschiedenis te beschrijven. Maar hier dreigt dan weer de valkuil dat de focus teveel op het oosten ligt en de rol van het westen wordt geminimaliseerd. De ondertitel een nieuwe geschiedenis is overdreven. De auteur beschrijft de geschiedenis vanuit een ander gebiedsoogpunt maar het boek biedt geen nieuwe visie op de geschiedkundige feiten. Het boek illustreert dat strategische en handelsbelangen het doen en laten van volkeren beheersen dikwijls bedekt met de vlag (of schaamlapje) van ideologie of religie. Vroeger en nu.
Frankopan besluit zijn boek met de zin dat in de regio een nieuwe zijderoute aan het ontstaan is. De regio is inderdaad in volle expansie. Maar zoals Frankopan de vroegere rol van het westen minimaliseert, is er geen reden om te besluiten dat de rol van dit continent in de toekomst uitgespeeld is. De wereld kent een globalisering waar zeker nog een plaats weggelegd is voor Europa.
Voor geïnteresseerden in algemene geschiedenis is dit boek zeker een aanrader door zijn aparte invalshoek. Ook besteedt het boek heel wat aandacht aan de westerse politiek van de laatste decennia tegenover het oosten. Altijd handig om de huidige gang van zaken in het gebied enigszins te begrijpen.
Kris Muylle
