Nederlands grootste vissersdorp gefileerd

De ontdekking van Urk – Matthias M.R. Declercq – Podium – 326 blz.

Bij de naam “Urk” zal iedere Nederlander wel denken aan vis, kotters, gelovig, kerken en een aantal zal wellicht ook denken aan drugs en visfraude. Urk, gelegen aan het IJsselmeer in de Noordoostpolder, is in een aantal opzichten bijzonder: het is het grootste vissersdorp van Nederland met de grootste visverwerkingsindustrie, is het meest christelijk (minder dan 2% ongelovigen), heeft het hoogste geboortecijfer en de meeste kerken, 25 (!) op 21000 inwoners. Deze kerken zijn allemaal van orthodox protestantse signatuur. Ook de zogenaamde “lichte” kerken. Op Urk stemt de bevolking praktisch allemaal SGP of CU. Dankzij het hoge geboortecijfer is Urk ook het dorp met procentueel het hoogste aandeel jongeren: ruim 40 % is jonger dan 25.  Gevolg hiervan, en van het feit dat men op Urk blijft wonen, is een onstuimige demografische en geografische groei van de plaats.

Urk werd door de Vlaamse schrijver en journalist Matthias Declercq in 2009 bezocht naar aanleiding van de moord op de veertienjarige Dirk Post door een vijftienjarige plaatsgenoot. Een zaak die nationaal en zelfs internationaal veel aandacht trok. Het dorp fascineerde hem zodanig, dat hij tien jaar later besluit er een half jaar te gaan wonen teneinde door te dringen tot de ziel van deze aparte gemeenschap. Het ligt bepaald niet voor de hand dat een Vlaming, ongelovig, maar katholiek opgevoed, getrouwd maar zonder kinderen, een boek over Urk schrijft.

Want een “Urker paspoort” is, in de woorden van de auteur: “Het onwrikbare dat bepaalt wie je bent, en voorschrijft dat je je zult houden aan de kerkelijke regels, aan de gedragsregels, aan de familiale regels, zelfs aan de kledingregels en de moraal. Dat paspoort is ook een soort levensverzekering: als je keurig aan alles blijft voldoen, zal men er in dit dorp altijd voor je zijn. Dat paspoort vat alles samen: je bent in die familie geboren, hebt nu die vrouw, hebt zoveel kinderen, gaat naar die kerk en je vaart op dat schip. Helder. Je bent een Urker. Je hebt een Urker. En je maakt Urkers.”

Het dorp leek min of meer ten dode opgeschreven toen de Afsluitdijk werd aangelegd en de zoute Zuiderzee veranderde in een zoet IJsselmeer en later, toen de Noordoostpolder werd aangelegd. De inwoners werden bij beide ingrijpende werken niet betrokken, het dorp werd op zichzelf teruggeworpen. “De zee afgesloten, ons dorp uitgesloten.”

Achteraf gezien blijkt dat de redding van de Urker visserij te zijn geweest: men voer de Noordzee op en ging ook gebruikmaken van andere havens zoals Harlingen en Delfzijl. Een zeer belangrijke beslissing was daarnaast een eigen afslag op Urk te beginnen. Vishandel en visverwerking groeide in de loop van de tijd uit tot een gigantische industrie. Per jaar verlaten tegen de 20.000 volle vrachtauto’s het Urker industrieterrein.

In de woorden van de auteur: “Gaat het over geloof en over principes, dan is Urk het kleinst mogelijke eiland, maar gaat het over geld en business, dan is de wereld niet groot genoeg en tolt die als een basketbal op de vingers van het dorp.”

Declercq woonde in het hart van het dorp, hij ging mee uit vissen, naar de kerk(en) en naar de kroeg(en). Hij participeerde, observeerde en zag, naast het positieve, ook de schaduwkanten van de Urker samenleving: de opgelegde moraal, het drank- en drugsmisbruik, de visfraude, losgeslagen jeugd en de intolerantie ten aanzien andersdenkenden.

Deze aanpak werkt prima: boeiende verhalen over het verleden van Urk, interessante wetenswaardigheden en anekdotes en openhartige gesprekken met inwoners en oud inwoners. Een uitgebreide literatuurstudie studie stelde de schrijver in staat zijn opgedane kennis zodanig in een context te plaatsen dat zijn boek een zeer geslaagd, leesbaar werk is geworden over Nederlands meest karakteristieke vissersdorp. Voor lezers met een brede interesse op het gebied van sociologie, sociale geografie, geschiedenis en economie is deze uitgave een regelrechte aanrader.

Dick Huitema.