Vrouwen in de knel
Weduwen, een nooit vertelde geschiedenis – Mineke Schipper -Prometheus – 214 blz.
“Verdriet over je dode vrouw duurt tot aan de deur.” Het is een uitdrukking die in varianten voorkomt in vele landen. De omgekeerde versie bestaat niet. De vrouw die een man verliest, komt in de rouw. In veel culturen is ze niet alleen haar man kwijt en ondergedompeld in verdriet, maar is ze ook haar status en ook meestal haar bezit en soms zelfs haar kinderen kwijt. Toen Schipper haar boek Never marry a woman with big feet schreef, stuitte ze op het onderwerp van de weduwen. In dat boek besteedde ze er een pagina of tien aan. Dat boek gaat over zegswijzen over vrouwen en ze kwam gruwelijke gezegden over weduwen tegen. Toen ze zich ging verdiepen in het lot van de weduwen, kwam ze onnoemelijk veel onrecht en leed tegen.
In onze Europese samenleving is er sinds een jaar of zeventig meer begrip en medeleven voor vrouwen die hun man verliezen. Maar ze werden en worden soms nog wel eens gezien als een bedreiging. Echtparen die bevriend waren met een weduwe en haar man, zien er ook nu nog wel eens vanaf om de weduwe alleen te ontvangen. Een weduwe wordt door vrouwen vaak gezien als een concurrente. Een vrouw die alleen is met gebrek aan seks en liefde, houden ze liever buiten de deur. Wat de rechten betreft zijn de weduwen in het Westen en in Noord-Amerika het beste af.
In acht overzichtelijke hoofdstukken met een eigen thema, een proloog en een verantwoording belicht Schipper vele aspecten van het weduwschap in vroeger tijden en het heden en op alle continenten. In landen waar het christelijk geloof gepraktiseerd wordt, zijn weduwen het beste af. Dit geldt zeker voor het Afrikaanse continent, waar het christendom de voorouderverering en het geloof in geesten gedeeltelijk heeft verdrongen. Er zijn nog genoeg regio’s waar uitgebreide rituelen zijn om te zorgen dat de geest van de overleden man niet gaat spoken. Dat varieert tot dagenlang wenen, het drinken van het water waarmee de dode echtgenoot is gewassen tot aan de rituele reiniging door middel van geslachtsgemeenschap met een mannelijk familielid van de overledene. Er zijn zelfs professionele ‘reinigers’ die tegen vergoeding seks hebben met de weduwe, als er geen mannelijke familieleden zijn. Doet de weduwe dit niet, dan breekt ze de lokale gewoonte en worden haar de nalatenschap en ook de kinderen afgepakt en wordt ze uit het dorp verdreven. Vrouwen werken hier dus, vaak tegen hun zin, maar aan mee. Bij het reinigen door middel van seks, lopen de vrouwen kans op een hiv- besmetting, want condooms mogen niet worden gebruikt. Bij het drinken van het waswater kan ze ernstig ziek worden en komen te overlijden. Dat was dan de wens van de overleden man, zodat ze zich bij hem kan voegen.
In Japan betekent het woord voor weduwe letterlijk ‘zij die nog niet gestorven is’
Het is bekend dat vroeger in Azië en het Midden-Oosten de vrouw of vrouwen van een koning of andere heerser samen met hem begraven werden. Vaak was het de meest geliefde vrouw en soms vochten de vrouwen om die plek om samen met hun man naar het hiernamaals te mogen afreizen. Tot ver in de negentiende eeuw werden in India de weduwen, vaak levend, samen met hun overleden man gecremeerd. In Azië was, en is soms nog, de vrouw het eigendom van de man. Zij erft niets, want hoe kan een eigendom een ander eigendom erven?
In vele plattelands Hindoe gemeenschappen in afgelegen streken van India, krijgt de weduwe helemaal niets. Alle bezit gaat naar de familie van de man. Vaak aangemoedigd door de schoonzussen, zorgen de broers van de overledene dat ze alles te pakken krijgen, geld, goederen en land. Voor de berooide weduwe zit er niets anders op dan zich aan te sluiten bij andere weduwen in de heilige steden Varanasi en Vrindavan en daar bij een van de vele tempels met bedelen in haar onderhoud te voorzien.
“Voor vrouwen is partnerverlies de geschiedenis ingegaan als een schrikbeeld.”
In de vroege Islam kregen vrouwen voor het eerst wat rechten. Vrouwen klaagden bij Mohammed dat ze berooid achterbleven of dat ze moesten trouwen met een broer van hun overleden man. Toen werd volgens de overlevering Soera 4 aan de profeet geopenbaard, waarin de verzen 12-15 over de verdeling van de erfenis gaan. Daarin staat wel dat de man twee keer zoveel erft als een vrouw. Tot op de dag van vandaag wordt dat gebod gevolgd.
Schipper legt op heldere en begrijpelijke wijze uit hoe het toen en nu is gesteld met weduwen over de hele wereld. Volgens de Verklaring van de rechten van de mens hebben alle mensen gelijke rechten, maar in de praktijk zijn vrouwen en vooral weduwen in vele opzichten slechter af dan mannen. Zij hebben minder kans op scholing en ze verdienen minder. In vele gemeenschappen worden weduwen gezien als heksen die worden gestraft als er een onverklaarbaar sterfgeval in de buurt plaats heeft gevonden. Ze worden verdreven of in het ergste geval gelyncht. Intussen is er een International Widow’s Day op 23 juni. Een dag om aan de vrouwen te denken die het toch al moeilijk hebben door het rouwen over het verlies van hun man.
Tenslotte nog iets over de omslag van het boek. Op de cover een beeld van Isis die rouwt om de dood van haar man Osiris. Op zich een prachtig beeld, maar de zwarte achtergrond met de paarse en rode belettering, is slecht te lezen. Dit boek verdient een betere presentatie, omdat het een belangrijk onderwerp beschrijft.
Boek bestellen!
