Tedere biografie

Mooie Jo – Kirstien de Wolf – Borgerhoff & Lamberigts – 403 blz

Erik Bindervoet & Robbert-Jan Henkes schreven (Hollands Maandblad. Jaargang 1995) een artikel Eerste zinnen, laatste zinnen, waarin zij nogal wat bezwaren hebben tegen wat zij noemen “beschrijfkanker. Hoe preciezer de schrijvers willen zijn, hoe minder je voor je ziet…  En daar gaat het vaak om: dat de lezer de schrijver ziet zwoegen. En de schrijver wil de lezer die illusie niet ontnemen. De schrijver wil laten zien hoe goed hij wel niet is met woorden en verwoorden. Maar juist dan valt hij door de mand. Immers: ‘Je mag wel afzien, maar je moet het er niet aan afzien.’ (Flaubert, La Grande Boucle).” Toen zij dit publiceerden was Mooie Jo nog niet verschenen, anders hadden zij een goed voorbeeld van het tegendeel van hun stelling kunnen lezen. Oordeel zelf!

“Alles leeft! Niets loopt ooit ten einde en nooit stoppen de verhalen. Steeds loopt het verder en steeds verandert het een beetje van vorm. Alles beroert alles. De hele wereld trilt, beweegt en leeft, ook de dode dingen en ook de dingen die je niet kan aanraken. Ze leven! Er bestaat niets dat niets iets anders bevingert, afvuurt en voortdrijft…” Zo luiden de eerste zinnen van Kristien de Wolf. Daarmee trekt zij de aandacht van de lezer naar zich toe en laat hem/haar niet meer los. Frappant is dat De Wolf met het slot van haar boek Regensoldaten ongeveer hetzelfde doet. (Zie mijn bespreking op deze website).

Als de lezer al dacht direct met Jo Stormvogel geconfronteerd te worden, dan klopt dat niet. Allereerst is Felix (binnenhuisarchitect) het personage dat we leren kennen. Daarin blijkt hij de uiteindelijke levenspartner van Jo te zijn, die tien jaar na Jo’s overlijden terugkijkt op hun dertigjarig samenzijn. Dit is een van de methoden die Wolf gebruikt om structuur in het verhaal te brengen. Niet de geijkte (chronologische) volgorde, maar een thematisch gerichte, die het verhaal leesbaar maakt tot in alle details. Dat (soms zeer frequent) wisselen in perspectief komt de roman ten goede het zorgt ervoor dat de vaart er niet uit gaat, de spanningsboog erin blijft en tot op zekere hoogte ook nog eens diepgang aan het verhaal verleent. Het is buitengewoon knap hoe Wolf de relatie van Felix en Jo van verliefdheid naar houden van in beeld brengt, te beginnen met de kennismaking toen zij beiden nog een andere partner hadden. Natuurlijk komt ook de flamboyante Jo zelf aan bod, evenals “De Pater”, de leermeester van Jo.

Ondanks alle belangrijke zaken die Felix aan de orde stelt, is hij geen hoofdpersoon maar blijft een bijrol vervullen. Hij weet lang niet alles van Jo, de pater en anderen uit het verleden van Jo. Het deel waarin hij het boek begint is dus eigenlijk een interessante warmmaker voor het vervolg. De lezer komt te weten dat de carrière van Jo eigenlijk bedoeld was zich in het religieuze leven af te spelen. Hij treedt in en word begeleid door een priester die nog in de relatie met Felix een rol blijkt te spelen. Maar Jo is te onstuimig en duikt onder in het wervelende leven van de zeventiger jaren van de vorige eeuw. Zijn knappe uiterlijk maakt hem daarbij zeer geliefd. Maar hij valt desondanks niet op vrouwen, hoewel een vriendin hem probeert te ‘bekeren’. Dat begint in die tijd iets minder ongewoon te zijn en van die acceptatie doet Wolf realistisch verslag. Zelfs zo realistisch is dat tijdsbeeld en de beschrijving van Jo en zijn belevenissen dat zeker gedacht moet worden aan een bestaand persoon die aan Jo ten grondslag ligt en geen uit de duim gezogen personage.

De Wolf toont een tolerantie die misschien wel uitgaat boven die van onze eigen tijd. Zij accepteert en veroordeelt niet! Natuurlijk schrijft zij over het onbegrip voor het zoeken van een soort liefde waaraan nog vele taboes kleven. Zij stelt dat duidelijk in tegenstelling tot het zoeken naar vrijheid en ongedwongenheid zoals zich dat in de jaren zeventig en tachtig afspeelde. Daarmee heeft zij bereikt dat haar roman een bijna perfect beeld geeft van die tijd. Niet in clichématige zaken als misbruik in de katholieke kerk, maar persoonlijke ontwikkeling in een boeiende tijd.

Vader Augustinus begeleid Jo in de tijd dat hij nog priester wilde worden. Jo wilde naar Afrika, maar zijn begeleider laat zich niet zomaar ompraten. “Genoeg voor vandaag. Scheer u weg Jo Stormvogel. Stop met dromen van elders. U bent hier. Stel u zelf tevreden met de zuivere liefde voor God en ga studeren.” Heeft ook Vader Augustinus een voorbeeld uit de realiteit? Anders is het bijzonder knap van Wolf hoe ‘natuurgetrouw’ zij deze voor Jo zo invloedrijke figuur heeft neergezet. Bijzonder is de wij-vorm die Augustinus geregeld gebruikt. Zit er een relatie tussen hem en Jo in? De lezer zal het ontdekken. Wolf zet niet de kerk te kijk, maar de simpele, zich idolaat ten opzichte van de kerk opstellende mensen.

Misschien zou je denken dat gezien de thematiek, dit een ‘moeilijk’ boek zou zijn. Dat is het niet! Wolf oordeelt niet over taboes en bedreigingen, zij schrijft er met bijzonder veel gevoel en begrip over. Daarnaast is er genoeg humor, ook tussen de regels door, te vinden die de zwaarte goed opheft. Lezers met weinig tot geen kennis van andere seksuele geaardheid kunnen veel van Wolf leren!

Kees de Kievid