Coudenberg – Vincenzo de Meulenaere 

Het slapende paleis

Brussel heeft met zijn Grote Markt, het Atomium, de art-nouveauhuizen, het koninklijk paleis, de vele kerken en natuurlijk Manneken Pis veel toeristische troeven. Maar er zijn ook nog veel verborgen parels. Op een steenworp van het Centraal Station, verscholen onder het Koningsplein, liggen de resten van een hof dat ooit het politieke en culturele hart van de Lage Landen was: het Coudenbergpaleis. Vincenzo De Meulenaere neemt die verborgen plaats onder de loep en bouwt in zijn boek een overtuigende reconstructie van wat sommigen het ‘Versailles van België’ noemen.

Koude Berg

Het Coudenbergpaleis begon zijn leven als een klassieke verdedigingsburcht aan de rand van de eerste stadsomwalling van Brussel. Nochtans was het niet aangenaam toeven op die plaats. De heuvel die zo’n veertig meter boven een groot deel van de stad uittorende, werd immers vermoedelijk regelmatig belaagd door een ijzige wind. Het was een ‘koude berg’. Hertogin Johanna transformeerde in de tweede helft van de veertiende eeuw het kasteel tot een vorstelijke residentie waarin de hertogelijke administratie zich vestigde. Dit was mogelijk omdat door de tweede stadsomwalling van Brussel kon afgestapt worden van de defensieve functie. Ondertussen ontwikkelde het gebied rond het paleis, de Warande, zich als jachtdomein voor de hertogelijke familie. De tuinen van het paleis werden doorheen de eeuwen uitgebouwd met onder meer een uitgebreide dierentuin en een tennisbaan als blikvangers. Ze vormden een paradijs op aarde met grotten, fonteinen, vijvers, fruitbomen en volières.

Aula Magna

Onder de Bourgondische hertogen werd het paleis verder uitgebouwd maar niet altijd op kosten van de hertogen zelf. De stad Brussel besefte maar al te goed dat een bloeiend en omvangrijk hof heel wat prestige en inkomsten genereerde voor de stad. In 1452 liet de stad een indrukwekkende zaal bouwen van 41 bij 15,5 meter en zestien meter hoog: de Aula Magna. In deze pronkzaal zullen zich in de daaropvolgende eeuwen zeer belangrijke gebeurtenissen afspelen. Zo werd Karel V er tijdens een ceremonie volwassen verklaard op 5 januari 1515. Op 25 oktober 1555 zwaaiden de eigenhouten deuren van de Aula Magna terug open voor zijn abdicatie. Tijdens Karels regeerperiode verrees trouwens een imposante kapel die als architecturaal pareltje werd geroemd.

Onder de aartshertogen Albrecht en Isabella kreeg het Coudenbergpaleis enkele decennia later definitief allure als Europese residentie. Landvoogd Leopold Wilhelm van Oostenrijk bouwde er midden in de zeventiende eeuw een van de grootste kunstgalerijen van Europa uit. Zijn collectie verhuisde later naar Wenen en vormde de basis van het Kunsthistorisches Museum. In de Aula Magna werd in 1650 zelfs de eerste Italiaanse opera in de Zuidelijke Nederlanden opgevoerd.

Het verbrande hof

In de nacht van 3 op 4 februari 1731 maakte een allesverwoestende brand een einde aan het eeuwenoude verhaal van het Coudenbergpaleis.  Officieel ontstond de brand in de paleiskeuken tijdens het bereiden van confituur. Maar de echte reden moet vermoedelijk gezocht worden in de entourage van de toenmalige aartshertogin Maria Elisabeth. Een onoplettende hofdame zou een aantal kaarsen niet hebben gedoofd of mogelijk was een vuurkorf in een van de kamers de bron van alle ellende.

Pas veertig jaar later besloot men uiteindelijk het ‘verbrande hof’ niet te herbouwen. Met buskruit werden de resterende muren neergehaald. Op de ruïnes kwam het huidige Koningsplein, en het oude hertogelijke jachtdomein veranderde in het huidige Warandepark.

Vertelplezier

Auteur Vincenzo de Meulenaere weet met veel vertelplezier en verbindende anekdotes het historische gegeven te combineren met vlotte lectuur. Het boek biedt voor een breed publiek een toegankelijke, goed gedocumenteerde introductie tot een vergeten hoofdstuk van de Europese hofcultuur. Achter in het boek vinden lezers een bibliografie, een index, een lijst van landvoogden van de Habsburgse Nederlanden tot 1781 en zestien kleurenillustraties die het verhaal visueel ondersteunen. Coudenberg is meer dan een reconstructie van stenen en data: het is een uitnodiging om met andere ogen naar Brussel te kijken, naar wat verborgen bleef onder de grond maar ook in het collectieve geheugen.

Kris Muylle

Een ondergrondse ontdekkingsreis in het paleis van Keizer Karel – Coudenbergpaleis

Meer geschiedenis