Boeiende roman over meer dan alleen de oorlog

Laatste lente aan de Seine – Jeroen Kuypers – Marmer – 315 blz.

Laten we vanaf het begin duidelijk zijn: we hebben hier te maken met ‘faction’. De historische feiten zijn naar waarheid geschilderd en verweven met een verzonnen plot. Over een aantal historische figuren doet de auteur in zijn nawoord een boekje open. De vraag is of de hoofdpersonen en belangrijke bijfiguren ook geheel verzonnen zijn of op mensen van vlees en bloed zijn gebaseerd. Intrigerend is daarbij Max von Trettlow, de majoor die zich heeft aangesloten bij een verzetsgroep met het doel een einde aan het leven van Adolf Hitler te maken. Is hij misschien gemodelleerd naar Axel Freiherr von dem Bussche-Streithorst, die zijn vertrouwen in het nazi regime verloor nadat hij drieduizend joodse burgers had zien executeren in Oekraïne. Heeft tijdens de oorlog een been verloren (Von Trettlow een arm). Heeft connecties met Nederland: oudoom van Claus von Amsberg en peetvader van prins Constantijn. De tweede hoofdpersoon is Elise Calmann, een nazaat van de beroemde Parijse uitgever Kalmus Calmann Lévy? Het blijft gissen aangezien Kuypers hier geen mededelingen over doet.

De plot van het boek kent twee verhaallijnen, die van de al eerder genoemde Elise Calmann en Max von Trettlow. De Joodse Elise is getrouw met de niet joodse markies Armand RohanPolduc. Door dit huwelijk voelt zij zich betrekkelijk veilig voor arrestatie door de Duitsers. – Deze naïeve instelling komt later nogmaals aan de orde als zij een brief in de zak van een Duitse officier stopt. – Haar valse hoop wordt de grond inslagen met haar arrestatie en plaatsing in het doorgangskamp Drancy, ten noordoosten van Parijs. Ze ontsnapt aan deportatie omdat ze kunsthistorica is, en zulke vakmensen heeft de Duitse autoriteit hard nodig om alles wat door hen uit huizen van joden is geroofd aan een waardeoordeel te onderwerpen. Dit wordt ‘M-Action’, afkorting voor Möbel-Aktion’ genoemd, een plunderorganisatie. Ze wordt bij de desbetreffende dienst onder kolonel Von Behr geplaatst.

Vanwege het missen van zijn linkerarm wordt Von Trettlow als oorlogsinvalide toegevoegd aan het ‘Militair Gezag’. Daar hij van oorsprong architect is komt hij ook in aanraking met de hierboven genoemde ‘organisatie’. Hij ergert zich mateloos aan zijn collega’s die zich veel van het geroofde goed toe-eigenen. Het zal de lezer niet verbazen dat hij zich uiteindelijk aansluit bij een verzetsbeweging die een einde moet maken aan het naziregime: Operatie Walküre, 20 juli 1944. Die helaas is mislukt. Dat veel lezers dit al van te voren weten, doet geen afbreuk aan het verhaal van Kuypers, die de spanning er ondanks dat goed weet in te houden.

De twee verhaallijnen komen op een bepaald moment bij elkaar. Elise is overgeplaatst naar het werkkamp Bassano (een buitenkamp van kamp Drancy in een herenhuis in het 16e arrondissement van Parijs). Beter dan Drancy – dat tegenwoordig huisvesting voor lagere inkomens biedt – maar zij is er allerminst gelukkig en noemt zichzelf “Een slavin met expertise”. Von Trettlow gaat op inspectie bij Von Behr, daar ontmoet hij Elise. Haar noodkreet in de vorm van een briefje stopt ze in zijn zak. Hij helpt haar ontsnappen, maar dat heeft consequenties, die de lezer zelf zal moeten ontdekken.

Kuypers is beslist geen liefhebber van hoogdravende taal, en in al zijn eenvoud een ras-verteller. Het is hem zeker niet alleen te doen om een mooi plot ten tonele te voeren. Hij geeft zijn personen ruim voldoende diepgang, zeker de twee protagonisten. Ook typetjes als ‘kolonel’ Von Behr gaat hij niet uit de weg. Von Trettlow’s twijfels, zijn gewetensnood en zijn uiteindelijke beslissing zich bij de verzetsgroep aan te sluiten (en niet als enige) zijn gedetailleerd en met veel gevoel, zonder melodramatisch te worden, op papier gezet. Datzelfde geldt ook voor de angsten, de wanhoop uit onzekerheid geboren van Elise. Haar twijfels, zoals Von Trettlow ze al noemde, over haar noodkreet, zijn buitengewoon realistisch. Kuypers laat zien waar weerstandsvermogen, wilskracht en veerkracht tot het beste in de mens kunnen leiden.

Nog een compliment aan de auteur kan gegeven worden voor zijn beschrijving van o.a. de toestanden in zowel het doorgangskamp Drancy als Bassano en de mensonterende toestanden aldaar. Gelukkig laat hij zien dat lang niet alle Duitsers oorlogsmisdadigers waren, maar dat sommigen zelfs bereid waren hun leven op het spel te zetten voor beëindiging van het Duitse schrikbewind. Daarnaast stelt hij ook nog eens terecht de verwerpelijke Duitse praktijken bij het roven van joodse bezittingen aan de orde.

Nogal wat auteurs van faction verantwoorden uitgebreid wat werkelijkheid is en wat uitsluitend uit hun fantasierijke pen is gestroomd. Kuypers doet dat maar zeer beperkt in zijn ‘nawoord’. Of denkt hij dat alle moderne lezers het verschil wel zullen weten? Misschien zou dat in een volgende druk uitgebreider kunnen gebeuren.

Is de titel wel sprekend genoeg? “Laatste lente” voor wie of wat? Ja, het is de laatste lente tijdens de Duitse bezetting van Parijs. Is het dat ook voor de protagonisten? “…aan de Seine”? Het vijf-sterren hotel Maurice, aan de rue de Rivoli tegenover de Tuileries, werd gevorderd als het Duitse hoofdkwartier. Het hotel Crillon aan de Place de la Concorde, werd de zetel van de militaire gouverneur van Parijs. Geen van beide liggen direct aan de Seine. Maar ja het klinkt natuurlijk wel leuk.

Afgezien van die paar kleine opmerkingen, moet gezegd worden dat Kuypers een uitmuntende roman heeft geschreven, die qua inhoud en plot niet alleen voor liefhebbers van oorlogsromans geschikt is, maar voor een breed publiek aanbevolen kan worden.

Kees de Kievid