De erfenis van Grieken en Romeinen

Mietjes, monsters en barbaren – Toon Van Houdt – Uitgeverij Polis – 362 blz.

De auteur van dit boek Toon Van Houdt is receptiehistoricus. Hij gaat na hoe met een aantal aspecten van de antieke oudheid in latere tijden is omgegaan en welke elementen zijn gebruikt (of misbruikt) om het eigen handelen en ideologie vorm en onderbouwing te geven. Het werk heeft niet de bedoeling een allesomvattend, breed overzicht te geven van deze recuperatie. De auteur heeft vier thema’s geselecteerd die hij verder in detail en goed gedocumenteerd heeft uitgewerkt in telkens drie hoofdstukken.

Van Houdt begint zijn boek met de vaststelling dat ontdekkingsreizigers zoals Columbus zich baseerden en inspireerden op antieke teksten om de nieuwe wereld te gaan verkennen. Deze oude teksten leerden de veroveraars dat de inwoners van de nieuwe wereld geen monsters waren maar afstammelingen van de Europeanen, geen ‘natuurlijke slaven’ die onderworpen mochten worden, maar veeleer kinderen die moesten worden opgevoed.

Een van de frappantste voorbeelden van recuperatie van de Romeinse oudheid in onze recente westerse geschiedenis deed zich voor tijdens het fascisme in Italië en Duitsland. Mussolini werd op dat vlak verwend: zijn volk had nu eenmaal een roemrijk verleden gekend. Il Duce vereenzelfde zich dan ook enerzijds met keizer Augustus maar nog meer met Julius Caesar. Deze laatste had immers de grondslag gelegd voor de succesvolle latere jaren van het Romeinse Rijk onder keizer Augustus. Net als Mussolini had Caesar de senaat buiten spel gezet. Bovendien had hij het Romeinse Rijk sterk uitgebreid door zijn oorlog in Gallië. Mussolini had hetzelfde gedaan door de verovering van Ethiopië op de Britten. Il Duce prijkte dan ook trots naast Caesar op postzegels, een van zijn geliefde propagandamiddelen. De Nazi’s daarentegen zaten met een groter probleem. Een van de kopstukken Himmler meende dat er ooit een oeroude Germaanse cultuur moest zijn geweest en zette grote archeologische middelen in om sporen hiervan terug te vinden. Vergeefse moeite. Hitler zette in op de Grieken en Romeinen. En ongelooflijk maar “waar”: de Oude (Dorische) Grieken bleken zowaar Oergermanen te zijn die lang geleden waren afgezakt naar Griekenland.

De antieke visie op gezondheid en lichaam en geest heeft lang doorgewerkt in het westen onder meer in de humorenleer. Iedereen kent de slagzin van de moderne Olympische Spelen: mens sana in corpore sano. Minder gekend is dat Pierre de Coubertin deze woorden heeft overgenomen van de Romeinse dichter Juvenalis. Maar hij heeft ze wel uit de context gerukt. Juvenalis klaagt immers in een van zijn satires over de gebreken van zijn tijdgenoten. Roem en rijkdom vraag je beter niet aan de goden verzucht hij, want achteraf zal je dit berouwen. Als je toch wilt bidden voor iets, doe dit dan voor een gezonde geest in een gezond lichaam.

Een vierde thema in het boek is gewijd aan de moderne beleving van liefde en seksualiteit. De auteur besteedt heel wat aandacht aan het ontstaan van de ‘homo’ in de late negentiende en vroege twintigste eeuw. Centraal gegeven in dit verhaal is de roman The Picture of Dorian Gray van Oscar Wilde, een briljante eigenzinnige interpretatie van het Pygmalion- en Narcissusverhaal. Freud zal de visie over homoseksualiteit van de voornamelijk Duitse en Engelse classici bijstellen.

De auteur hanteert een vrij academische schrijfstijl maar toch slaagt hij erin de aandacht vast te houden. Bepaalde hoofdstukken zijn vrij concreet, bij sommige delen gaat de auteur meer de filosofische toer op. Het boek vertoont een duidelijke structuur en is inhoudelijk zeer sterk onderbouwd. Het is niet geïllustreerd en is zeer sober qua lay-out. Inhoud primeert duidelijk op vormgeving. Achterin zijn een notenlijst en namenregister opgenomen. Een boek dat vooral ‘klassieken’ zal aanspreken en andere geïnteresseerden inzake de niet te onderschatten doorwerking van de antieke oudheid in latere tijden.

Kris Muylle