De triomftocht in de Nederlanden
Dürer was hier – Till-Holger Borchert, Peter van den Brink – vertaling (inleiding): Thea Wieteler – Ludion – 224 blz.
De Duitse renaissancekunstenaar Albrecht Dürer (1471 – 1528) was reeds zeer beroemd toen hij in de periode 1520-1521 begon aan wat zijn laatste grote reisbestemming zou worden: de Nederlanden. Het is een goed gedocumenteerd verblijf geworden. Dürer noteerde alles in een dagboek waarvan de inhoud via twee kopieën van latere datum bewaard is gebleven. Op zijn reis tekende hij en schonk of verkocht hij schilderijen, prenten en tekeningen. Bovendien vormde hij een inspiratiebron voor talrijke kunstenaars zo blijkt uit Dürer was hier.
In de inleiding van deze rijk geïllustreerde uitgave gaat de Duitse kunsthistoricus Till-Holger Borchert dieper in op het leven van Dürer met veel aandacht voor zijn reis naar de Nederlanden. Waarom de gevierde kunstenaar de verre reis vanuit Neurenberg ondernam vermeldt hij zelf niet in zijn dagboek. Vermoedelijk wilde hij zijn jaargeld laten bestendigen door de opvolger van keizer Maximiliaan, de latere keizer Karel V. Hij hoopte verder op het beschermheerschap van de tante en opvoedster van Karel, Margareta van Oostenrijk in Mechelen. Het dagboek van Dürer heeft trouwens meer weg van een huishoudboekje waarin hij nauwgezet zijn uitgaven en inkomsten vermeldt en de geschenken oplijst die hij en zijn vrouw Susanne hebben gekregen. Hij noteert telkens de waarde.
Dürer start zijn reis in Antwerpen en daar spelen zich dezelfde taferelen af als in andere steden zoals Gent, Brugge en Mechelen. Zijn komst gaat rond als een lopend vuurtje waarna hij als een ware vedette wordt uitgenodigd om te eten, geschenken krijgt en andere kunstenaars, kooplieden en notabelen ontmoet. Hij tekent mensen en plaatsen (zijn dagboek vermeldt 109 tekeningen) en schenkt of verkoopt prenten, tekeningen en schilderijen. Er is ook tijd voor toerisme. Als het gerucht rondgaat dat een enorme walvis is aangespoeld gaat Dürer via Bergen op Zoom en Middelburg richting Zierikzee. Zijn schip wordt echter aangevaren en als klap op de vuurpijl blijkt het beest bij aankomst weer in zee te zijn gespoeld. Aan zijn reis in de Nederlanden zal Dürer een onaangenaam souvenir overhouden. Hij loopt een malaria-infectie op en zal tot het eind van zijn leven in 1528 geplaagd worden door koortsaanvallen.
Het catalogusgedeelte van dit boek bevat 145 kleurenafbeeldingen verdeeld over drie categorieën. De eerste 23 afbeeldingen vallen onder de titel ‘De reis van Dürer door de Nederlanden’. Ze bevatten werken van Dürer zelf of van andere kunstenaars die verband houden met zijn reis. Zo zijn schilderijen opgenomen van de belangrijkste vorsten uit die tijd: keizer Maximiliaan I, de jonge Karel V en Margareta van Oostenrijk. De reis vormde een inspiratiebron voor latere kunstenaars. Neuhuys zal in 1873 Dürer schilderen terwijl hij de haven van Antwerpen tekent (ook afgebeeld op de cover). Het middengedeelte van de catalogus is meteen het meest uitgebreide en bevat hoofdzakelijk werken van Dürer zelf tijdens zijn reis in de Nederlanden. Hieronder zijn heel wat portretten waaronder dat van Katharina, de vroegst bekende beeltenis van een zwarte vrouw in de kunstgeschiedenis. In het laatste deel ligt de focus vooral op de invloed van Dürer waarbij zijn werken naast die van andere kunstenaars worden geplaatst wat een goede vergelijking mogelijk maakt. Bij iedere afbeelding wordt relevante info vermeld betreffende de kunstenaar, het jaartal, gebruikt materiaal, afmetingen en verzameling of museum. Verspreid over het boek zijn verschillende kunstwerken voorzien van uitgebreider commentaar van de Nederlandse kunsthistoricus Peter van den Brink. Opvallend is dat het boek geen bibliografie bevat. Verder wordt ook gebruik gemaakt van een vrij klein lettertype.
Een rode sticker op de folie rond het boek maakt de lezer er attent op dat het de publiekscatalogus betreft van de tentoonstelling in het Suermondt-Ludwig-Museum (met als curator Peter van den Brink). Onder de titel Dürer war hier. Eine Reise wird Legende ging van 18 juli tot 24 oktober 2021 in dit Akens museum een expositie door over de reis van Dürer. Voor alle duidelijkheid: dit boek vormt geen vertaling van de catalogus van deze tentoonstelling. Deze is veel uitgebreider en bevat onder meer 26 essays van internationaal gerenommeerde kunstwetenschappers. Wie de expositie heeft gemist, hoeft niet te wanhopen. Tot 27 februari 2022 kan je nog terecht in de National Gallery in Londen voor een uitgebreide tentoonstelling over alle reizen van Dürer.
Dürer was hier is een verzorgde en fraai geïllustreerde uitgave voor een breed publiek die een mooi overzicht biedt van het werk van Dürer en zijn invloed op andere kunstenaars. Boek bestellen!
Kris Muylle
