Dieren zijn precies als mensen

Het innerlijke leven van dieren – Peter Wohlleben – vertaling: Bonella van Beusekom – A.W. Bruna Uitgevers – 223 blz.

Reeds geruime tijd voert Peter Wohlleben de Duitse bestsellerslijst aan met zijn boek Het verborgen leven van bomen. In zijn nieuwe boek spitst Wohlleben zich nu toe op het dierenrijk. Cruciale vraag is of de mens het enige wezen op aarde is dat het volledige palet van gevoelens ter beschikking heeft. Zijn wij de enigen met zelfbewustzijn? ‘Nee’, aldus Wohlleben, ‘als dit zo was, dan was ik hier meteen klaar met dit boek.’

Peter Wohlleben heeft zijn boek ingedeeld in diverse kleine hoofdstukken van enkele bladzijden. Hierin overloopt hij diverse positieve en negatieve gevoelens, kenmerken en emoties zoals angst, rouw, schaamte, spijt, altruïsme, pijn, rechtvaardigheidsgevoel, lust en medeleven. Het is zeker niet zijn bedoeling om een diepgravende analyse te geven van het al dan niet voorkomen van deze gevoelens bij dieren. Hij put uit de ervaringen met zijn eigen huisdieren en vermengt deze met waarnemingen uit zijn jarenlange carrière als bosbouwer en boswachter in het Duitse Eifelgebied.

Een typisch hoofdstuk in het midden van het boek handelt over schaamte en spijt. Zo vertelt Wohlleben dat zijn paard Bridgi zich heel anders gedraagt bij het krijgen van een standje als het oude paard Zipy toekijkt of niet. Deze anekdote vermengt de auteur met onderzoek aan de universiteit van Minnesota/Minneapolis waaruit bleek dat ratten gevoelens van spijt kunnen hebben. Een andere karakteristiek hoofdstuk handelt over list en bedrog bij dieren. Zo heeft Fridolin, de haan van Wohlleben, de gewoonte om op een bijzondere toon te koeren als hij iets lekkers vindt. Dan komen de hennen Lotta en Polly afgestormd om zich op de lekkernij te storten. Maar soms valt er onder Fridolins poten helemaal niets te halen en staat de hennen een paringspoging te wachten.

Het boek straalt een grote verbondenheid met de natuur en dieren uit met een onderstroom van een verlangen naar een betere wereld en vooral veel liefde voor de natuur maar ook voor de mens zelf. Het is de wens van de boswachter dat er wat meer respect komt voor de levende wereld om ons heen, of het nu dieren of planten zijn. Wohlleben heeft in zijn boeken een goede formule gevonden om de lezer aan te spreken en die is zeer eenvoudig: hij is gewoon zichzelf. Hij is authentiek en gepassioneerd. Wie zijn boeken leest, moet zich bedwingen om geen afspraak te maken en met de man de bossen in te trekken en te luisteren. Hij kan mensen boeien en is allesbehalve een naïeveling of zwever. Zijn talrijke verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek vormen een stevige basis waaraan hij dan zijn eigen waarnemingen koppelt. Deze observaties zijn zeker niet altijd uitgevoerd volgens de wetenschappelijke methode en het moet gezegd: soms is Wohlleben wel heel snel klaar met zijn conclusies en hij hanteert teveel een menselijke bril om bepaalde menselijke eigenschappen aan dieren toe te wijzen.

Het innerlijke leven van de dieren sluit hij aan bij een belangrijke evolutie die zich geleidelijk aan het voltrekken is in onze maatschappij. Waar dieren tot voor enkele decennia werden beschouwd als zielloze, door conditionering en instincten gedreven machines is nu toch een kentering aanwezig. Dieren staan toch veel dichter bij de mens dan we denken. Het opkomen voor de rechten van dieren was vroeger voornamelijk het werk van activisten die er stap voor stap in slaagden de excessen inzake dierenmishandeling uit onze samenleving te bannen. Maar in hun argumentatie dat dieren in feite meer lijken op mensen en ook pijn, verdriet en andere menselijke gevoelens kunnen ervaren, krijgen dierenliefhebbers geleidelijk meer en meer steun uit wetenschappelijke hoek. Zo publiceerde de bekende Nederlandse dierenonderzoeker Frans de Waal in 2016 een boek met een overzicht van het onderzoek over intelligentie bij dieren. In het verleden schreef hij ook over bonobo’s. Hieruit bleek dat heel wat menselijke eigenschappen zoals medelijden, zorgzaamheid en rechtvaardigheid wel degelijk bestaan bij deze dieren. Eenzelfde evolutie tekent zich af bij andere wezens op aarde zoals planten: ze zitten veel complexer in elkaar dan we dachten en zijn tot veel meer in staat dan we ooit hebben vermoed. Op dat gebied staan er ons de komende jaren nog veel mooie, boeiende en verrassende ontdekkingen te wachten.

Het innerlijke leven van de dieren is een boek dat iedereen die de natuur – en de dieren in het bijzonder – een warm hart toedraagt, zeker zal bekoren.

Kris Muylle