Een bedrieglijke matroesjka

Irma een mikado van boze goden – Kees Broere – In de Knipscheer – 272 blz.

Locaties genoeg in deze roman. Curaçao, Amsterdam, New York, Liberia, Sierra Leone en Sint-Maarten, ze worden allemaal aangedaan door de hoofdpersoon Irma Weever. Curaçao – “die gestolde glimlach in de Caribische Zee” – is daarvan de belangrijkste. Dat heeft direct te maken met de woonplaats van Broere. Hij is correspondent van o.a. De Volkskrant op het eiland. Het is kennelijk zijn gewoonte zijn woonplaats als locatie te gebruiken. Eerder deed hij dat in zijn roman POM, die zich grotendeels afspeelt in Nairobi (Kenia) ten tijde dat de auteur daar woonde als correspondent, eveneens voor De Volkskrant. Een bespreking van die roman kunt u ook vinden op deze website. Alle locaties worden door Broere met veel couleur locale en detail beschreven, zelfs als Irma daar slechts kort verbleef, zoals in Freetown (Sierra Leone), waar zij de ‘Cotton Tree’ beschrijft, waarin “ontelbare rijen vleermuizen” hangen. Het meest gedetailleerd beschrijft hij toch Curaçao, waar een groot deel van de roman zich afspeelt en dat de geboortegrond van Irma is.

Drie jaar voor de geboorte van Irma verhuizen haar ouders Steven en Ivana Weever-Zuiverkos naar Willemstad om bij de Isla raffinaderij (destijds van Shell) te gaan werken en vestigen zich in de veilige, luxe buitenwijk Bottelier van Willemstad. Haar ouders wensten zich een goed leven voor Irma. Voordat de auteur dit vertelt, moet iets over de structuur van de roman gezegd worden. Elk hoofdstuk begint met een fragment uit september van het jaar 2017. Deze fragmenten beslaan een periode van ongeveer zesendertig uur. Het eerste fragment roep direct de spanning op als de auteur schrijft: “Ze heeft ongeveer anderhalve dag de tijd”. Waarvoor, dat wordt (nog) niet duidelijk, maar dat het veel impact zal hebben is onomstotelijk!

Na elk fragment in het ‘heden’ volgt telkens een beschrijving van Irma’s ontwikkeling, alles naar voren gebracht door een alwetende verteller. Ze volgt een opleiding aan het Maria Immaculata Lyceum en maakt deel uit van een vriendinnengroep ‘The Magnificent Six’. Ze verliest haar vriendin Maria bij Playa Fòrty op enigszins verdachte wijze. Ze sluit vriendschap met Paul Fadel, een jongen van Bonaire, die van gemengde Libanese afkomst is. Haar aard wordt al duidelijk wanneer er “een les voor altijd” naar voren komt: “Privileges mogen keihard omver worden geschopt”.

Na haar middelbare school op Curaçao gaat ze Rechten studeren in Amsterdam met aansluitend een vervolgstudie in New York, waar ook Paul ‘studeert’. Al vroeger hadden ze samen een plan (Operatie Worst) dat de bedoeling had hen ‘vrij’ te maken. Paul raakt aan de drugs en zij verliest het contact met hem. Wel had ze iemand ontmoet die zich in Paul interesseerde, Joe Marino, onthoudt hem!

Irma keert terug naar haar geboorte-eiland. Ze treedt in dienst van de Veiligheidsdienst voor de Nederlandse Antillen (VNA) waar haar directe chef Yvonne van Dam is, die later nog een rol gaat spelen. Na een aantal jaren richt zij een eigen advocatenbureau op. In die functie doet zij voor de juwelenhandelaar Isa El Khoury onderzoek in West-Afrika. Dan komen heden en verleden bij elkaar in een onthutsende climax op Sint-Maarten tijdens het razen van orkaan Irma. Tot zover de ‘uiterlijke’ inhoud van de roman.

Vaak willen we romans in een bepaald hokje (genres) stoppen. Ga er in deze roman maar eens aan staan! De ontwikkeling van Irma zou een ‘coming-of-age’ stempel kunnen krijgen, maar er is veel meer! Ook als thriller zou de inhoud niet misstaan, mede door de setting in de wereld van spionage. Thematiek genoeg. De beschreven maatschappelijke en politieke ontwikkeling van Curaçao geeft een goed beeld van de betreffende periode in de geschiedenis van het eiland. Rassendiscriminatie speelt een grote rol. Hoe ervaren slachtoffers die en welke gevolgen kan dat hebben? Een Indiër in haar studentenhuis in New York noemt racisme zelfhaat. De behoefte aan wraakneming sijpelt door de gebeurtenissen. Wanneer is geweld geoorloofd en wanneer niet? Welke ellende kan de biochemie veroorzaken? In verband met haar werk komt Irma ook in aanraking met het probleem van bloeddiamanten. Er druipt engagement uit deze roman.

Dat engagement manifesteert zich niet alleen in bovengenoemde thematiek, maar ook op persoonlijk vlak. Broere ontpopt zich als een ware filosoof op het gebeid van identiteit. Hij komt met het beeld van de matroesjka (een holle houten pop die onderdeel is van een reeks steeds kleinere in elkaar passende poppen). Zowel in de verhaalelementen als in de persoonlijke ontwikkeling is het steeds weer een verrassing wat er tevoorschijn komt als de buitenste pop wordt verwijderd. Niets is zeker, alles blijkt anders! En hoe zal de laatste, binnenste pop eruit zien, of is die er niet? Let ook op de telkens terugkerende woorden “schaduw van een schaduw”, zowel bij de gebeurtenissen als in Irma’s persoonlijke leven.

In het mikadospel moet een stokje, liefst van een hoge rangorde worden verwijderd zonder dat de overige stokjes bewegen. Ook hier gebruikt Broese een intrigerend beeld. Stel je voor: Irma als mikadostokje, gemanipuleerd door boze geesten. Welnu, het eindhoofdstuk zal uitsluitsel geven hoe zich dat voltrekt.

De stijl van de auteur is geolied zo soepel, en met veel variëteiten. Opvallend is de zinslengte: zinnen van één woord tot een zin die meer dan twee bladzijden lang is. In dat laatste geval moeten we spreken van een associatief opsommende structuur. Dit alles maakt Irma tot een werk dat behoorlijk uitsteekt boven zijn vorige roman.

Tot slot de eigen ervaringen van Broere met de orkaan Irma, zoals hij verwoordde op ‘One World’: “Ik zal mij Irma op veel manieren herinneren. Maar misschien vooral als het zich snerpend herhalend deuntje van een perverse plaaggeest. Met formule-1-snelheden floot zij langs mijn hotelkamer. Die kwam onder water te staan; het water droop langs de muren; maar hij bleef overeind.” Herkenbaar in deze zeer geslaagde roman die naar meer smaakt. Boek bestellen!

Kees de Kievid