Een warm eerbetoon aan een poolreiziger
Adrien de Gerlache – Jozef Verlinden – Davidsfonds – 589 blz.
Op het einde van de 19de eeuw vormden de poolgebieden nog twee – letterlijk en figuurlijk – witte vlekken op onze aardbol. Ze werkten als een magneet op een aantal avontuurlijke poolreizigers. De wedloop van de Brit Robert Scott en de Noor Roald Amundsen om als eerste de geografische Zuidpool te bereiken, spreekt nog altijd tot de verbeelding. Amundsen won de race in oktober 1911. Scott kwam te laat. De terugtocht bekocht zijn expeditie met de dood.
De verovering van Antarctica was niet mogelijk geweest zonder het pionierswerk van een aantal onverschrokken zeelui. Een van deze avonturiers was de Belgische marinecommandant Adrien de Gerlache (1866-1934). Onder zijn leiding kwam de eerste Belgische Zuidpoolexpeditie tot stand die als doel had de magnetische Zuidpool te bereiken.
De Gerlache slaagde niet in dit opzet. Toch was zijn prestatie historisch te noemen: als eerste expeditie wist hij te overwinteren in het Zuidpoolgebied van februari 1898 tot maart 1899. Bovendien wordt algemeen erkend dat het team van de Gerlache een eerste serieuze bijdrage heeft geleverd tot de algemene wetenschappelijke kennis van Antarctica. Ondanks deze adelbrieven is de Gerlache wat in de vergeethoek geraakt als het gaat over de pioniers van dit deel van de wereld.
De Belgische doctor in de wetenschappen Jozef Verlinden (1952) is al decennia gefascineerd door de poolgebieden en specifiek door Adrien de Gerlache. Hij publiceerde reeds verschillende werken over het onderwerp en een en ander culmineerde nu in een vuistdikke biografie over de Gerlache. De ondertitel van het boek luidt De biografie. Dit klinkt misschien wat pretentieus maar wie het boek leest zal moeten erkennen dat Verlinden getracht heeft een alomvattende biografie te brengen over de Gerlache. Iets waar hij trouwens met verve in slaagt. Een meerwaarde in vergelijking met andere biografieën is dat hij toegang heeft gekregen tot het archief van de familie de Gerlache de Gomery. Dit alles maakt dat het werk een zekere tweedeling kent. Enerzijds bevat het tal van details en opsommingen die de leesbaarheid niet altijd ten goede komen. Anderzijds zorgen de talrijke citaten er wel voor dat we een levendige ondersteuning krijgen van de tekst.
Jozef Verlinden begint zijn biografie met een kort overzicht van de afkomst en jeugdjaren van Adrien de Gerlache die zijn studies van burgerlijk ingenieur stopzette om zijn roeping voor een navigatie-opleiding te volgen. De ontgoocheling voor de afgelasting van een Zweeds-Australische expeditie naar Antarctica maakte langzaam plaats voor het idee om zelf een expeditie op poten te zetten. Ondanks flink wat tegenwerking en een totale apathie van het koningshuis – koning Leopold II hechtte veel meer belang aan Congo – slaagde de Gerlache in zijn opzet. Hij liet in 1896 de Patria, een Noorse walvis- en robbenjager ombouwen tot een expeditieschip. Het vaartuig kreeg de naam Belgica. Uiteindelijk vatte de Gerlache op 16 augustus 1897 vanuit Antwerpen zijn expeditie aan. Hij kon hierbij een beroep doen op een zeer competente bemanning waaronder de Noor Amundsen en de Amerikaanse arts Frederick Cook. Vervolgens ontspint zich een echt avontuur waarbij de Belgica zal overwinteren in het pakijs van Antarctica. De bemanning moet noodgedwongen een paar maanden doorbrengen zonder zonlicht wat zijn gevolgen heeft voor het psychische en fysische welzijn. De Gerlache maakt zelfs in december 1898 zijn eigen testament op. Maar net als er plannen worden gemaakt voor een tweede overwintering slaagt de Belgica erin open water te bereiken. De ontvangst in België eind 1899 is overweldigend en de faam van de Gerlache is gemaakt. Nadien zal de Gerlache nog talrijke vergeefse pogingen ondernemen om een tweede expeditie op poten te zetten. Wel zal hij nog succesvolle expedities met de Belgica maken naar Noordoost-Groenland en Nova Zembla. De Gerlache was duidelijk een duizendpoot die trachtte rondvarende exposities en het pooltoerisme op te starten. Hij ontwierp het opleidingsschip Mercator dat nu nog te zien is in de haven van Oostende. Tijdens de Eerste Wereldoorlog verdedigde hij succesvol de belangen van België in Scandinavië waarbij heel wat aandacht uitging naar de organisatie van culturele tentoonstellingen. Hij was bij veel kunstenaars later een graag geziene gast. Nadien haalde hij zich wrevel op de hals door lid te worden van een politieke partij die gekant was tegen de vervlaamsing van België.
De auteur vertelt het leven van de Gerlache in meer dan 50 hoofdstukken die zeer ongelijk van lengte zijn. Achterin zijn nog heel wat extra bijlagen zoals zwart-wit-afbeeldingen opgenomen maar geen bibliografie. Jozef Verlinden probeert in een apart kort hoofdstuk zicht te krijgen op het karakter van de Gerlache. Verder besteedt de auteur ook de nodige aandacht aan de vraag waarom de Gerlache zo weinig waardering heeft gekend. In ieder geval was het geen man die graag opschepte of in de belangstelling stond. Bovendien zal Amundsen in zijn latere publicaties vooral de leiderschapscapaciteiten van de Gerlache nog zwaar in vraag stellen wat zijn reputatie zwaar aantastte.
Adrien de Gerlache is een mooi en warm eerbetoon aan een van de belangrijkste Zuidpoolpioniers ter wereld.
Kris Muylle
Boek bestellen!
