Geen complot in Velsen

De Velser affaire – Bas von Benda – Beckmann – Boom – 461 blz.

In de Tweede Wereldoorlog was de bezetter in Velsen en Kennemerland zeer succesvol bij de bestrijding van het verzet. De Duitsers arresteerden en vermoordden een aantal veelal communistische verzetsmensen, onder wie Hannie Schaft. Tijdens en na de oorlog deden geruchten de ronde over wat de Velser affaire zou gaan heten. Waren de verzetsmensen verraden door Nederlandse en geallieerde autoriteiten, die zo de linkse beweging wilden verzwakken?

Deze vraag moest wel een keer worden beantwoord, gezien de steeds terugkerende discussie over deze wrange oorlogsgeschiedenis. Vele journalisten, historici en romanschrijvers als Theun de Vries en Conny Braam besteedden aandacht aan de zaak en in 1978 verscheen een rapport over het onderzoek naar de oorlogsmisdadiger Menten. In dit rapport kwam ook de Velser Affaire aan de orde.

Braam was één van de oprichters van de Stichting Onderzoek Velser Affaire ( SOVA ), die uiteindelijk genoeg middelen beschikbaar had om Bas von Benda-Beckman een wetenschappelijk onderzoek te laten doen. Een zeer gelukkige keuze want De Velser Affaire, een omstreden oorlogsgeschiedenis, kan zonder meer als het definitieve werk over dit onderwerp worden beschouwd.

Benda – Beckman heeft zeer diepgaand en serieus onderzoek verricht: alleen het notenapparaat telt al 64 bladzijden! Verder bevat het werk een uitgebreide bibliografie, personen- en zaakregister alsmede bronvermelding. Maar, afgezien hiervan, doet de auteur in dit boek ook nog eens zeer leesbaar verslag van zijn bevindingen. Tussen een heldere inleiding en dito conclusie en terugblik presenteert Benda – Beckman in drie delen een gedetailleerde analyse.

In deel een komt het dorp Velsen in de jaren dertig, de gemeente in oorlogstijd en de houding van de politie tijdens de bezetting, aan bod. In het tweede deel komt het verzet aan de orde: de verschillende groepen, de verhoudingen onderling, de angst voor de communisten en een aantal markante personen. In deel drie tenslotte, wordt de nasleep behandeld: de juridische afwikkeling: doofpot of strafvervolging? en de beeldvorming rondom de persoon Hannie Schaft.

Na zijn zeer gedegen en genuanceerde betoog komt Benda-Beckman tot de conclusie dat er geen sprake geweest is van een vooropgezet plan om het linkse verzet te elimineren. Wat wél duidelijk wordt, is dat in een aantal gevallen mensen zijn verraden én dat de politie de bezetter soms hielp bij het arresteren van onderduikers en verzetsmensen. Voor iedereen die inzicht wil krijgen in het menselijk gedrag en de complexe maatschappelijke verhoudingen tijdens de bezetting, is dit voortreffelijke werk verplichte kost.

Dick Huitema.