Geletterde rat op zoek naar lotsbestemming

Firmin – Sam Savage – Vertaald door Hans Vierdag – Signatuur – 194 blz.

‘Triester verhaal dan dit heb ik nog nooit gehoord.’ Firmin kiest deze zin om zijn levensverhaal mee te beginnen. Het is het begin van een verhaal over de belevenissen van een grootsteeds onderkruiper. In Firmin is de hoofdpersoon Firmin, een geletterde rat met dromen en verlangens. Een rat die soms liever een mens wil zijn, maar hij mist één belangrijk aspect: een spraakvermogen. Firmin groeit met zijn familie op in Pembroke Books, een rommelige, maar aantrekkelijke boekhandel in Boston. Als kleinste telg van de familie heeft hij het lastig tussen zijn twaalf sterkere en grotere broers en zussen. Genoeg eten bemachtigen blijft een hele opgave en daarnaast is Firmin nogal een dromer. Verveling en honger zetten hem ertoe om te gaan snoepen van het papier van de boeken om hem heen. Het begint met knabbelen en knagen, maar al snel doorboort hij hele boeken en verandert de verveling in een verslaving.

‘Ondanks mijn nog zeer jonge leeftijd is het niet onredelijk te stellen dat dit moment voor mij het begin van het einde was. Zoals zoveel dingen die beginnen als kleine, verboden pleziertjes werd ook het papier kauwen al snel een gewoonte, met zijn eigen noodzaak. Vervolgens werd het een verslaving, een overweldigende honger waarvan de bevrediging zo heerlijk was dat ik vaak aarzelde om me op de eerst vrijgekomen tepel te storten.
Ik stond daar maar te kauwen, tot ik de prop in mijn mond tot een zachte, zalige pasta had vermalen. Die pasta duwde ik tegen mijn verhemelte, of ik boetseerde er met mijn tong allerlei interessante vormen van. Dit deed ik net zolang tot ik de brij veilig kon doorslikken. Helaas liet het uitgekauwde papier een kleverig laagje in mijn mond en op mijn tong achter, waardoor ik op een nogal onaangename manier met mijn lippen ging smakken.’

Met het eten van de bladzijden vergaart Firmin de kennis uit al die boeken. Hij leert Alice in Wonderland en Oliver Twist kennen, leert over de Tweede Wereldoorlog en over frenologie. Zijn honger naar kennis blijft groeien en al gauw leest hij de boeken in plaats van ze te eten. Het dromerige karakter van de rat komt in het boek vaak over als grootheidswaanzin van een ogenschijnlijk klein schepsel. Die karaktereigenschap gecombineerd met dat hij zich in ieder idee vastbijt, leidt tot één duidelijk doel: contact leggen met mensen.

Firmin is de eerste roman van auteur en filosofiedocent Sam Savage. Het verscheen bij een kleine uitgeverij in Minneapolis. Dankzij enthousiaste lezersreacties groeide het boek uit tot een ware hit. Het boek is in meer dan acht landen vertaald.

Firmin is een boek zonder conversaties. Die zijn er simpelweg niet, omdat Firmin geen spraakvermogen heeft. Ondanks dat blijft het boek interessant om te lezen, omdat de dromen en verlangens van Firmin tot grote verbeelding spreken. Zijn streven om zich kenbaar te maken aan mensen zorgt voor pijnlijke, maar ook humoristische situaties. Daarnaast is Firmin een roman over een rat die op zoek is naar zijn lotsbestemming, net zoals ieder mens dat is. Dat maakt de persoonlijkheid die Savage heeft gecreëerd des te geloofwaardiger.

Gaetana Ferla