Hartstochtelijk pleidooi voor de erkenning van het autonome individu

Mijn ontelbare identiteiten – Sinan Cankaya – De Bezige Bij – 244 blz.

Sinan Cankaya (1982) is cultureel antropoloog en schrijver. Hij promoveerde op een onderzoek naar diversiteit binnen de politieorganisatie. Ook deed hij onderzoek naar etnisch profileren en publiceerde daarover. Hij schreef ook enige tijd voor De Correspondent. Tegenwoordig werkt Cankaya als docent aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Mijn ontelbare identiteiten is zijn literair debuut. In dit boek, opgedragen aan zijn ouders, beschrijft Cankaya zijn zoektocht naar zijn plaats in de eigen Turkse gemeenschap, de Nederlandse samenleving en de wereld. Aanleiding voor deze bespiegelingen is een mail van zijn oude middelbare school. Die viert het veertig jarig jubileum en in het kader daarvan, wil men hem graag als spreker. Thema: “Een wereldburger die over grenzen is gaan kijken”.

Het mailtje roept bij de auteur gemengde gevoelens op. Zijn eerst reactie is een vraag: “Wat willen jullie dat ik zeg?” Cankaya komt uit Hatert, destijds een achterstandswijk in Nijmegen. Van 1994 tot 2000 deed hij VWO op een school waar hij naar eigen zeggen een cultuurshock kreeg. Dat had alles te maken met het feit dat hij het enige migrantenkind was in zijn klas. Maar er viel hem ook op dat de witte kinderen op zijn school, heel anders waren: “De meeste leerlingen kwamen uit dorpen als Malden, Molenhoek en Overasselt. En dat waren hele andere witte kinderen dan die ik uit mijn wijk kende. Voor deze kinderen was het helemaal niet vanzelfsprekend om contact te hebben met buitenlanders.”.

Heel bepalend voor zijn bewustwording als “de Ander”: Nico Konst, een voorman van de rechts extreme Centrumpartij, was op deze school zijn docent geschiedenis. Haast als een antropoloog schetst de auteur de mate van vervreemding die ontstaat door het leven in twee werelden. In de wijk het buitenbeentje die met tassen vol boeken van de bibliotheek naar huis loopt. Op school de “Turk” die zich moet verantwoorden als er iets is gebeurd met Turken of Marokkanen en in de Nederlandse samenleving iemand die met wantrouwen, vooroordeel en al dan niet openlijke discriminatie te maken heeft.

“Mijn ontelbare identiteiten” is een zeer persoonlijk boek geworden waarin Cankaya laveert tussen “wij” en “zij”, tussen straat en school en tussen individualisme en een soms beklemmend collectivisme. Dat laatste met name opgedrongen vanuit de Turkse gemeenschap. Uitdrukkelijk keert hij zich tegen een opgedrongen, vastomlijnde identiteit. De titel van zijn boek is wat dat betreft dan ook veelzeggend. Cankaya vertelt zijn verhaal tegen de achtergrond van het felle debat over cultuur, integratie en xenofobie. Maar hij beschrijft ook heel invoelend de lange zomervakanties in het geboortedorp van zijn ouders, waar weinig anders te doen was dan “stenen gooien naar duiven en vliegen doodmeppen”.

Cankaya heeft een mooi debuut afgeleverd, zijn gedachtegang is over het algemeen goed te volgen, uitgezonderd de enkele keren dat het sociologische jargon de overhand krijgt. Op televisie bracht Adriaan van Dis dit boek onlangs onder de aandacht als een actueel en belangrijk werk. Na lezing kan ik dat volledig beamen.

Dick Huitema